ΠΥΡΓΟΣ ΑΒΑΡΝΙΚΕΙΑΣ/ΖΑΒΑΡΝΙΚΕΙΑΣ (ΜΑΥΡΟΛΟΦΟΣ ΣΕΡΡΩΝ)

 

       Δυόμιση χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από το χωριό Μαυρόλοφος του νομού Σερρών, στην θέση με ονομασία Ζαβαρνίκια, βρίσκονται τα λιγοστά ερείπια ενός βυζαντινού πύργου στην κορυφή ενός γήλοφου. Πρόκειται για θέση βυζαντινού οικισμού με πύργο στην κορυφή του παρακείμενου λόφου που ταυτίζεται με το πύργο της Ζαβαρνίκειας που αναφέρεται από τις ιστορικές πηγές το 1345 μ.Χ. Η πρώτη αναφορά γίνεται το έτος 1080  όπου αναφέρεται ως προάστειον Αβαρνίκεια. Τα επόμενα χρόνια αναφέρεται με  παρεμφερείς ονομασίες ( με προσθήκη 'Ζ' στην αρχή του ονόματος): Ζαβαρνίκεια, Ζαβαρνίκαια, Ζαβερνίκεια, (τα) Ζαβαρνίκια. Άγνωστη η ετυμολογία του οικισμού. Βρίσκεται σε υψόμετρο 150 μέτρων. Νότια του λόφου υπάρχουν ρεματιές και πηγαία νερά που καταλήγουν στο παρακείμενο ρέμα Γυαλόρρεμα. 

ΝΟΜΟΣ: ΣΕΡΡΩΝ

ΧΩΡΙΟ: ΜΑΥΡΟΛΟΦΟΣ

ΘΕΣΗ: ΠΥΡΓΟΣ 

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 150 ΜΕΤΡΑ 

ΧΡΟΝΟΛΌΓΗΣΗ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΥΡΓΟΥ

         Η θέση Ζαβαρνίκια βρίσκεται  στο νότιο τμήμα της κοιλάδας του ποταμού Στρυμόνα, εν μέσω κάμπου και αποτελεί καλλιεργήσιμη έκταση. Νότια κυλάνε τα νερά από το  Γυαλόρρεμα, που πηγάζει από το Παγγαίο και χύνεται στον Αγγίτη, λίγο πριν αυτός εκβάλλει στον ποταμό Στρυμόνα. Στην κορυφή από τον χαμηλό γήλοφο που υπάρχει στο σημείο υπάρχουν τα ερείπια από  θεμέλια πύργου. Ο Σάμσαρης Πέτρος αναφέρει ότι ο λόφος αυτός ονομάζεται Πύργος. Ο λόφος έχει περίμετρο περίπου 350 μέτρα. Νότια του λόφου απλωνόταν ο οικισμός βυζαντινών- μεταβυζαντινών χρόνων με αρχική ονομασία Αβαρνίκεια και μετέπειτα Ζαβερνίκεια. 

       Στην κορυφή του λόφου ανευρέθηκαν ερείπια θεμελίωσης από την  βορειοανατολική γωνία βυζαντινού τετραπλεύρου πύργου, τα οποία δεν ήταν ορατά πριν γίνει ανασκαφή στον χώρο από τον αρχαιολόγο Ζήκο Νικόλαο.  Σύμφωνα με τον ίδιο πρόκειται πιθανότατα για πύργο με αντηρίδες. Αναφορά σχετικά με πύργο γίνεται το έτος 1356 σε χρυσόβουλο του Ιωάννη ΣΤ' Παλαιολόγου που αναφέρει: <<...την Ζαβερνίκειαν μετά του πύργου και των προνομίων αυτής...>>.
 

ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΒΑ ΓΩΝΙΑΣ ΠΥΡΓΟΥ

ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΒΑ ΓΩΝΙΑΣ ΠΥΡΓΟΥ 

Ο ΛΟΦΟΣ ΠΥΡΓΟΣ 

   Στην βορειοανατολική μεριά του λόφου, υπάρχουν λιγοστά ερείπια μονόχωρου ναϋδρίου. Συγκεκριμένα, σώζονται τα θεμέλια της ημικυκλικής κόγχης και τμήμα βόρειας τειχοποιΐας σε χαμηλό ύψος. Σύμφωνα με τον Ζήκο Νικόλαο, ο ναός τοποθετείται χρονικά στο τέλος της Υστεροβυζαντινής περιόδου ή στις αρχές των πρώιμων Μεταβυζαντινών χρόνων. Επίσης, πάνω στον λόφο αλλά και γύρω από αυτόν παρατηρούνται άφθονα κεραμικά κατάλοιπα.

Ημικυκλική κόγχη ναού 

Θεμέλια τειχοποιΐας ναού

ΧΑΡΤΗΣ ΛΟΦΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

    Από τοπογραφικές έρευνες και ανασκαφικά δεδομένα φαίνεται ότι εν λόγω  ο λόφος στην θέση Ζαβαρνίκια είχε συνεχή κατοίκηση από την κλασσική εποχή μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Άφθονη επιφανειακή κεραμική βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων, ερείπια τοιχών και λουτρώνας μεταβυζαντινής περιόδου που σώζεται σε καλή κατάσταση, τοποθετούν τον οικισμό μεταξύ του λόφου και μιας ρεματιάς νότια αυτού.

          Σχετικές αναφορές στις ιστορικές πηγές βυζαντινής περιόδου σχετικά με την Αβαρνίκεια/Ζαβαρνίκεια που αποτελούσε κτήμα της Μονής Βατοπεδίου είναι οι εξής:

 Σε χρυσόβουλο (Ιανουαρίος 1080 μ.Χ.) του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ' Βοτανειάτη αναφέρεται ως προάστειον εγγύς όντι της Χρυσοπόλεως (βυζαντινή πόλη στις εκβολές του Στρυμόνα). Ως προαστείον απαντάται και σε χρυσόβουλο του Αλέξιου Α' Κομνηνού (Φεβρουάριος 1082) που είχε την υποχρέωση καταβολής δημοσίου τέλους 15 νομισμάτων. Με την ονομασία Ζαβερνίκεια μνημονεύεται ως χωρίον σε χρυσόβουλο (Ιούλιος 1292) του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου με ακριβέστερο τοπογραφικό προσδιορισμό: <<εν τώ θέματι Σερρών περί που τον Στρυμόνα χωρίον η Ζαβερνίκεια μετά της περιοχής και των δικαίων αυτών πλησίον τούτου έτερον χωρίον επιλεγόμενον Σέμελτον (το σημερινό χωριό: Μικρό Σούλι). Σε απογραφικό έγγραφο ( Απρίλιος 1297) αναφέρεται ότι η Μόνη Βατοπεδίου έχει στην κατοχή της εις την Ζαβερνίκεια αμπέλιον μοδίον ιε' (15) και γην μοδίων εξακισχιλίων. Τον Μάϊο του 1329, οι Βατοπεδινοί μοναχοί πετυχαίνουν την έκδοση ενός ακόμα χρυσόβουλου για τα κτήματα της μονής τους, από τον Ανδρόνικο Γ' Παλαιολόγο. Με χρυσόβουλο του έτους 1348, ο Στέφανος Δούσαν επικυρώνει την κτήση της μόνης Βατοπεδίου στο μετόχι της την Αβαρνίκεια. Το ίδιο κάνει αργότερα (1356), ο Ιωάννης ΣΤ' Παλαιολόγος όπου γίνεται ο λόγος και για τον πύργο. 

           Έτσι λοιπόν οι ανωτέρω τοπογραφικές αναφορές (παρά τον Στρυμόνα, δίπλα στο Σέμαλτον) σε συνδυασμό με το διασωζόμενο τοπωνύμιο Ζαβαρνίκια, την ανεύρεση του βυζαντινού πύργου (ένεκα  ανασκαφής) και την αναφορά σε χρυσόβουλο λόγο  του Ιωάννη ΣΤ' Παλαιολόγου του έτους 1356, όπου η Μόνη Βατοπεδίου κατείχε την €Ζαβερνίκεια μετά του πύργου και των προνομίων αυτής", συνηγορούν στην ταύτιση του λόφου με τον οικισμό και τον πύργο που αναφέρεται την υστεροβυζαντινή περίοδο. 

           Για τον πύργο αυτό, πέρα από τον στοιχειώδη αμυντικό χαρακτήρα, φαίνεται ότι αποτελούσε μέρος όπου συγκεντρώνονταν και φυλάσσονταν η αγροτική παραγωγή από άτομα που διαχειριζόταν την μοναστηριακή περιουσία, αφού η Ζαβερνίκεια αποτελούσε κτήμα της Μονής Βατοπεδίου, πράγμα σύνηθες στην υστεροβυζαντινή περίοδο και στην συγκεκριμένη περιοχή που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της κοιλάδας του Στρυμόνα (περισσότερα σχετικά με τους πύργους αυτούς: Ζήκος Νικόλαος, Βυζαντινοί πύργοι στο κάτω τμήμα της κοιλάδας του Στρυμόνα). 

        Ο λόγος που σήμερα ο πύργος σώζεται στο ύψος των θεμελίων, οφείλεται σαφέστατα στο γεγονός ότι αποτέλεσε έτοιμο δομικό υλικό για την δημιουργία μεταβυζαντινών κτισμάτων του οικισμού. Ο οικισμός αναφέρεται σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1454/55 ως Zevarnik με 174 κατοίκους. Το χωριό αυτό φαίνεται ότι συνέχισε την ζωή και την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αφού αναφέρεται με την ονομασία Σεβαρνίκ σε έγγραφο του 1786. Για το χωριό αναφέρεται ότι εξέλιπε μέχρι το β' μισό του 19ου αιώνα και ότι το 1924 υπήρχαν οικίσκοι και υδρόμυλοι (Παραπομπή: Ε. Στρατής, Η Δράμα και η Δραβήσκος, Σερραι,1924,7). 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

     Η προσέγγιση γίνεται μέσω χωματόδρομων που ξεκινάνε από τον Μαυρόλοφο ή μέσω χωματόδρομου που ξεκινάει από την Ε.Ο. Μεσορράχης- Αμφίπολης. Η διαδρομή σε χωματόδρομους  είναι δύο-δυόμιση χιλιόμετρα περίπου και χρειάζεται προσοχή σε κάποια σημεία για συμβατικό αυτοκίνητο. Η πυκνή βλάστηση από χόρτα δυσχεραίνει την πρόσβαση και περιήγηση στον λόφο.

ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 

Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• ΟΙ ΣΕΡΡΕΣ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ-Α' ΤΟΜΟΣ-1993): Βυζαντινοί πύργοι στο κάτω τμήμα της κοιλάδας του Στρυμόνα, Ζήκος Νικόλαος, σελ. 321-322 (Ανάτυπο από την Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών).
• Σαμσάρης Πέτρος, «Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα», 2004, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Διδακτορική Διατριβή, 2004, σελ. 165-168, στο λήμμα "Αβαρνίκεια".