ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΜΕΛΑΝΘΙΟΥ (Ν.ΚΙΛΚΙΣ)

   

      Τρία χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το χωριό Μελάνθιο του νομού Κιλκίς, σε ύψωμα ανάμεσα σε συμβολή δύο ρεμάτων με ονομασία Παλαιόκαστρο, βρίσκονται τα ερείπια ενός μεσαιωνικού κάστρου. Πρόκειται για ένα άγνωστο βυζαντινό κάστρο  μεγάλης περιμέτρου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 480 μέτρων και ανήκει στον ορεινό όγκο των Κρουσσίων. Η ονομασία Παλαιόκαστρο Μελανθίου είναι συμβατική και έχει δοθεί επειδή το Μελάνθιο είναι το πλησιέστερο χωριό. 

Νομός: Κιλκίς 

Χωριό: Μελάνθιο

Θέση: Παλαιόκαστρο 

Χρονολόγηση: Βυζαντινό

Υψόμετρο: 460-480 μέτρα

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ

   Το Παλαιόκαστρο Μελανθίου βρίσκεται μεταξύ των χωριών Μελανθίου και Επταλόφου σε ένα απότομο λόφο σε δασώδη περιοχή με πυκνή βλάστηση. Δύο ρεματιές περιρρέουν τις βόρειες και νότιες υπώρειες του λόφου και ενώνονται κάτω από την στενή δυτική πλευρά, χαρίζοντας φυσική προστασία. Τα τείχη του  κάστρου περιβάλλουν περιμετρικά τον λόφο. Πρόκειται για ισχυρό τείχος συνολικού μήκους 800 μέτρων που ακολουθεί την φυσική κλίση του εδάφους. Το ύψωμα έχει πολύ απότομες πλαγιές από όλες τις πλευρές. Η πιο ευάλωτη πλευρά ήταν η ανατολική που διαχωρίζεται με ένα βαθύ και στενό αυχένα με το διπλανό ύψωμα. Σε αυτήν την πλευρά σώζονται και τα τείχη με το μεγαλύτερο ύψος (4 μέτρα).

Ο λόφος Παλαιόκαστρο από δυτικά.  

ΤΕΙΧΟΣ

   Το τείχος του κάστρου σώζεται σε αρκετά σημεία σε μεγάλο ύψος. Αλλού σε μεγάλο ύψος, και αλλού σε μικρότερο. Πάντως, τα  ίχνη του τείχους είναι εμφανή σε όλη την πορεία που ακολουθεί. Η δόμηση του τείχους αποτελείται από ντόπιες ακατέργαστες  πέτρες με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους και κεραμικά. 

        Το καλύτερα σωζόμενο τείχος βρίσκεται στο μέσο της ανατολικής πλευράς, ακριβώς σε σημείο που το τείχος κάνει ορθή γωνία. Το ύψος  φθάνει μέχρι 4 μέτρα και το πάχος κυμαίνεται στα 1.50-1.70 μέτρα. Αυτή η πλευρά ήταν και η πιο ευάλωτη σε περίπτωση πολιορκίας. Διαχωρίζεται με το έναντι ύψωμα με ένα στενό απότομο αυχένα που σχηματίζεται στο έδαφος. Το υπόλοιπο τείχος της πλευράς αυτής σώζεται σε μικρό ύψος. 

Μέσο ανατολικού  τείχους στο σημείο που κάνει ορθή γωνία (μέγιστο ύψος 4 μέτρα).

Μέσο ανατολικού τείχους. (Εσωτερικό ύψος στο βάθος 4 μέτρα).

Ο λόφος του κάστρου από ανατολικά (στο μέσο της φωτογραφίας φαίνεται και το τείχος).

    Η είσοδος στο κάστρο φαίνεται ότι γινόταν από την νοτιοανατολική γωνία. Ακριβώς στην νοτιοανατολική γωνία σώζεται στο τείχος μια αντηρίδα και σε απόσταση περίπου 10-15 μέτρων σώζεται τμήμα άλλης μίας αντηρίδας επί του νότιου τείχους. 

Αντηρίδα νοτιοανατολικής γωνίας. 

Η δεύτερη αντηρίδα στο νότιο τείχος. Εδώ το τείχος φθάνει σε ύψος περί τα 3 μέτρα. 

    Από εδώ ξεκινάει η μακρυά νότια πλευρά (μήκος: 350 μέτρα). Σώζονται αρκετά τμήματα τείχους με μέγιστο ύψος τα 3 μέτρα. Στο δυτικό τμήμα του νότιου τείχους σώζεται συνεχόμενο τείχος μήκους  60 μέτρων.

Νότιο τείχος (ύψος 3 μέτρα) 

Νοτιοδυτική γωνία (ύψος 2 μέτρα).

Νότιο τείχος (ύψος 3 μέτρα) 

Ο λόφος του κάστρου από την νότια μεριά. Φαίνεται το συνεχόμενο τείχος 60 μέτρων. 

Η στενή ανατολική πλευρά σώζεται σε μικρό ύψος με τείχος που δεν ξεπερνάει σε ύψος τα δύο μέτρα και έχει καμπυλωμένο  σχήμα.  

Δυτικό τείχος (ύψος 2 μέτρα).

   Η βόρεια πλευρά έχει μήκος 270 μέτρα και το τείχος της είναι το πιο εντυπωσιακό. Το μέγιστο ύψος είναι 3.5 μέτρα ενώ έχει και ένα συνεχόμενο τμήμα μήκους 80 μέτρων. 

Συνεχόμενο τμήμα βόρειου τείχους μήκους περίπου 80 μέτρων. 

Τμήμα προς το μέσο του βόρειου τείχους (μέγιστο ύψος 3.5μ)

Βόρειο τείχος (ύψος 3.5 μέτρα).

Βόρειο τείχος (ύψος 3 μέτρα) 

Βόρειο τείχος (ύψος 3.5 μέτρα)

Τμήμα της βορειοανατολικής γωνίας (ύψος: 2 μέτρα)

      Επίσης να αναφέρουμε ότι κατά μήκος του τείχους σε όλες τις πλευρές, παρατηρούνται πολλές οπές (κατά μέσο όρο 10×15 εκατοστά) από ξυλοδεσιές. Σε αυτές  έμπαιναν ξύλινοι δοκοί, πιθανόν για την ενίσχυση του τείχους. 

Τμήμα βόρειου τείχους στο οποίο υπάρχουν τουλάχιστον 7 οπές από ξυλοδεσιές. 

      Στην κορυφή του υψώματος υπάρχει ένα μακρόστενο πλάτωμα που φαίνεται ότι αποτελούσε την ακρόπολη του κάστρου. Το πλάτωμα της κορυφής ξεκινάει από το μέσο της ανατολικής μεριάς και εκτείνεται δυτικά για 150 μέτρα και έχει πλάτος 10-15 μέτρα. Κατά μήκος του πλατώματος υπάρχουν λιθοσωροί από διάφορα κτίσματα. Ξεχωρίζουν τα λιγοστά θεμέλια ενός κτίσματος που έχει τοιχοποιία με ασβεστοκονίαμα. Πιθανόν είναι τα ερείπια της μικρής μονόχωρης εκκλησίας που αναφέρεται από τους αρχαιολόγους Σωτήρη Κίσσα και Ξανθή Σαββόπουλου. Οι ανωτέρω αναφέρουν ακόμα ότι ολόγυρα από την εκκλησία υπήρχαν κιβωτιόσχημοι τάφοι  που ανήκαν σε μικρό νεκροταφείο απροσδιόριστης εποχής. Αυτοί οι τάφοι δεν είναι ορατοί σήμερα (2024). Επίσης αναφέρουν και ίχνη του μοναδικού πύργου του κάστρου που προβάλλει προς το εσωτερικό του τείχους. Πιθανόννα αναφέρονται σε ένα τριγωνικό πύργο που βρίσκεται στο μέσο του ανατολικού τείχους, εκεί που κάνει το τείχος γωνία. Από την ακρόπολη υπάρχει ορατότητα σε μεγάλο τμήμα από την πεδιάδα του Κιλκίς και φθάνει μέχρι το Πάικο όρος. 

   Στον υπόλοιπο χώρο του κάστρου σχηματίζονται τεχνητά πλατώματα (αναβαθμίδες) ενώ παρατηρούνται διάσπαρτες πέτρες, θεμέλια τειχών και κεραμικά. Πιθανόν κατάλοιπα του οικισμού του κάστρου. 

Θεμέλια κτίσματος με ασβεστοκονίαμα. 

Ίχνη πύργου που εκτείνεται εσωτερικά του ανατολικού τείχους. 

Η ορατότητα στην πεδιάδα του Κιλκίς από την κορυφή του κάστρου. Στο βάθος το όρος Πάικο. 

Λιθοσωροί στην κορυφή του κάστρου. 

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ

 

ΙΣΤΟΡΙΑ

     Δεν γνωρίζουμε κάτι για την ιστορία του κάστρου. Προκαλεί εντύπωση η μεγάλη περίμετρος του (800μ.). Είναι σε μέρος που είναι καλά κρυμμένο σε λοφώδη περιοχή στα Κρούσσια Όρη. Αναμφισβήτητα θα υπήρχε οικισμός εντός της τόσο μεγάλης έκτασης του κάστρου. Οι αρχαιολόγοι Σωτήρης Κίσσας και Ξανθή Σαββόπουλου το τοποθετούν χρονικά στον 6ο αι. μ.Χ. Πιθανόν όμως η εγκατάσταση στον λόφο να είχε προηγηθεί νωρίτερα, κατά τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. σε μια περίοδο που είχαν ξεκινήσει επιδρομές από διάφορα βαρβαρικά φύλλα στην βόρεια Ελλάδα. Αυτο είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν αρκετοί οχυρωμένοι οικισμοί-κάστρα σε ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές από την ανάγκη των κατοίκων να προστατευτούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο αμέσως γειτονικός νόμος των Σερρών στον οποίον έχουν εντοπιστεί αρκετά κάστρα αυτής της περιόδου σε ορεινές θέσεις.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

    Η προσέγγιση ξεκινάει από κατηφορικό χωματόδρομο που ξεκινάει από την βόρεια μεριά του χωριού. Για την προσέγγιση χρειάζεται και ανάλογο όχημα για χωματόδρομο. Μετά από ένα  χιλιόμετρο φθάνουμε σε ένα  παλαιό μονότοξο γεφύρι  οποίον περνάμε και εν συνεχεία κάνουμε αριστερά ακολουθώντας ανηφορικό κακοτράχαλο χωματόδρομο. 

ΜΟΝΟΤΟΞΟ ΓΕΦΥΡΙ

   Μετά από 1.7 χλμ κάνουμε δεξιά  στην διχάλα που συναντάμε και μετά από ένα χιλιόμετρο στρίβουμε αριστερά σε στενό και  σκεπασμένο από βλάστηση χωματόδρομο. Εδώ αφήνουμε το όχημα και συνεχίζουμε πεζοί ακολουθώντας τα ίχνη του χωματόδρομου. Ο χωματόδρομος είναι κατηφορικός. Στα 800 μέτρα συναντάμε μια ποτίστρα για ζώα και μετά από 200 μέτρα φθάνουμε σε όχθη ρεματιάς. Η ρεματιά αυτή είναι που διέρχεται από τις νότιες υπώρειες του κάστρου. Περνάμε την ρεματιά και συνεχίζουμε να ακολουθούμε τα ίχνη του χωματόδρομου στον οποίον υπάρχει ακόμα πυκνότερη βλάστηση. Μετά από μισό χιλιόμετρο περίπου φθάνουμε κάτω από το ανατολικό τείχος του κάστρου. Η περιήγηση στο κάστρο χρειάζεται προσοχή λόγω της σαθρότητος και επικλινούς εδάφους αλλά και της πολύ πυκνής βλάστησης. Για την προσέγγιση η απόσταση είναι περίπου 1.5 χλμ με διάρκεια 30-45 λεπτά. Πιθανές προσεγγίσεις υπάρχουν και από άλλους χωματόδρομους που ξεκινάνε από Επτάλοφο και αλλού. 

ΧΑΡΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ 

    Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ(1)- ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ-Κεφάλαιο: Το μεσαιωνικό κάστρο του Μελανθίου Κιλκίς, σελίδες: 203-204, Σωτήρης Κίσσας-Ξανθή Σαββόπουλου και σχεδιάγραμμα κάτοψης κάστρου στην σελίδα 252.