ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΛΛΙΡΑΧΗΣ (ΘΑΣΟΣ)

 

Κάστρο Καλλιράχης

     Μισό χιλιόμετρο ανατολικά από το χωριό Καλλιράχη στο νησί της Θάσου, πάνω σε απόκρημνη βραχώδη κορυφή με ονομασία Κακηράχη ή Μεταμόρφωση,  βρίσκονται τα ερείπια ενός κάστρου. Πρόκειται για τον μεσαιωνικό οχυρωμένο οικισμό της Κακηράχης, για τον οποίον κάνουν λόγο οι ιστορικές πηγές.  Από το κάστρο ξεχωρίζει ένας επιβλητικός πύργος και ο ναός της  Μεταμόρφωσης του Σωτήρα. Στην βόρεια απότομη πλαγιά υπάρχουν τα χαλάσματα του εγκαταλελειμμένου οικισμού της Κακηράχης. Το κάστρο βρίσκεται σε υψόμετρο 470 μέτρων και έχει τεράστια οπτική στην ευρύτερη περιοχή της δυτικής Θάσου μέχρι τις έναντι ακτές της περιοχής της Καβάλας. Η ανέγερση του τοποθετείται στην υστεροβυζαντινή περίοδο. 

 

Στην μυτερή κορυφή το Κάστρο Καλλιράχης (Κακηράχη). Στους πρόποδες του υψώματος το χωριό της Καλλιράχης. 

ΝΟΜΟΣ: ΚΑΒΑΛΑΣ

ΝΗΣΙ: ΘΑΣΟΣ

ΘΕΣΗ: ΚΑΚΗΡΑΧΗ Ή ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 470 ΜΕΤΡΑ

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

     Το κάστρο Καλλιράχης βρίσκεται στην κορυφή του υψώματος της Μεταμόρφωσης στην θέση Κακηράχη.  Η ονομασία Κακηράχη προέρχεται από τις λέξεις κακή ράχη ενωμένες σε μία λέξη και χωρίς αμφιβολία  δηλώνει το κακοτράχαλο έδαφος στο οποίο ήταν χτισμένος ο οικισμός. Η ονομασία Μεταμόρφωση οφείλεται στο ομώνυμο εξωκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που βρίσκεται στην κορυφή. 

Το ύψωμα από βορειοδυτικά. Διακρίνεται το κακοτράχαλο πετρώδες έδαφος. 

       Το ύψωμα αποτελεί φυσικό οχυρό αφού είναι απόκρημνο από όλες τις μεριές. Η μακρόστενη κορυφή του, αποτελούσε την <ακρόπολη> του μεσαιωνικού οικισμού της Κακηράχης και είχε περιμετρική οχύρωση, από την οποία σώζονται λιγοστά ερείπια σήμερα. Σε αυτήν έβρισκαν καταφύγιο οι  κάτοικοι για να προστατευθούν από τις  εχθρικές επιδρομές των πειρατών. Η περίμετρος της ακρόπολης είναι περίπου 150 μέτρα (70×10). 

         Το μοναδικό βατό σημείο προσέγγισης για τον οχυρωμένο οικισμό ήταν από την βορειοανατολική πλαγιά μέσω ενός ομαλού αυχένα που σχηματίζεται με γειτονικό ύψωμα. Κατά μήκος όλης της βόρειας πλαγιάς απλωνόταν ο οικισμός της Κακηράχης. Σήμερα διακρίνονται θεμέλια και ερείπια από τις οικίες του.  Για την ανάβαση στην κορυφή υπάρχει λιθόστρωτο ελικοειδές μονοπάτι.  Φθάνοντας στην κορυφή διακρίνεται ένας ογκώδης πύργος ο οποίος πιθανότατα προστάτευε την είσοδο του κάστρου. Πρόκειται για ορθογώνιο πύργο με πλάτος βόρειας πλευράς 7 και μέγιστο ύψος 4 μέτρα. Η τειχοδομία του πύργου αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα μεταξύ των λίθων. Πρόκειται για ένα πύργο που έχει χτιστεί πάνω στο βραχώδες ανάγλυφο του εδάφους. Οι πλαϊνές πλευρές έχουν μήκος 3.5 μέτρα και 2.5 αντίστοιχα. 

Ο πύργος ( μέγιστο ύψος 4 μέτρα)

Ο πύργος (μήκος βόρειας πλευράς 7 μέτρα). 

     Την κορυφή περίκλειε τείχος. Δυστυχώς, το τείχος αυτός σήμερα είναι τελείως κατεστραμμένο. Αποσπασματικά διακρίνονται δυσδιάκριτα θεμέλια του τείχους. Τα πιο εμφανή ερείπια τείχους βρίσκονται δίπλα από τον πύργο.  

Λιγοστά ερείπια περιμετρικού τείχους δίπλα από τον πύργο. 

     Στην δυτική γωνία της κορυφής βρίσκεται η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Πρόκειται για υστεροβυζαντινό ναό με μετέπειτα επισκευές/προσθήκες, στον οποίον υπάρχουν δύο επιγραφές που βρίσκονται αριστερά και δεξιά της εισόδου. 

Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Μεταμόρφωση του Σωτήρος. 

Τα βελάκια δείχνουν την θέση των επιγραφών στην είσοδο του ναού.

Η επιγραφή στα δεξιά είναι υστεροβυζαντινής περιόδου (έτος 1299) και αναφέρει: 

<<ΑΝΗΓΕΡΘΗ Ο ΘΕΗΟC Κ(ΑΙ)

ΠΑΝΣΕΠΤΟC ΝΑΟC ΤΟΥ ΑΓ(ΙΟΥ)

Κ(ΑΙ) ΕΝ∆ΟΞΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΗΛΙΑ

∆ΙΑ CΗΝ∆ΡΟΜΗC ΚΕΞΟ∆ΟΥ ΠΑ

ΠΑΚΑΛΟΙΩΑΝΟΥ CΥΝ ΤΗC

ΑΥΤΟΝ ΧΟΡΑC

ΛΟΥΚΑC ∆Ε ΤΟΥΝΟ

ΜΑ ΕΚ Χ(Ρ)Υ(ΣΤΟΥ)ΠΟΛΗΝ ΗΚΟ∆Ο

ΜΗCΕ ΤΑΥΤΗC ΕΤΟΥC 1299>>

    Το πρόβλημα με την επιγραφή είναι ότι αναφέρεται σε ανέγερση ναού αφιερωμένου στον Προφήτη Ηλία και όχι στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Συνεπώς δύο σενάρια μπορούμε να κάνουμε: ότι, η επιγραφή μεταφέρθηκε από κάποιο ναό του Προφήτη Ηλία που βρισκόταν στην Κακηράχη, ή ότι στην θέση αυτή ανεγέρθη ναός αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία και κάποια άγνωστη χρονική στιγμή αφιερώθηκε στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Σίγουρα είναι κάτι που χρειάζεται περαιτέρω έρευνα. Εντύπωση προκαλεί ότι αναφέρεται και η λέξις 'Χριστούπολη' που αποτελεί την βυζαντινή ονομασία της Καβάλας. 

Η δεξιά επιγραφή. 

     Η επιγραφή που υπάρχει αριστερά της εισόδου φέρει αλεπάλληλα ασβεστώματα και διαβάζεται μόνο το τέλος του τελευταίου στοίχου που αναφέρει: 1882 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 20. Η χρονολογία αυτή αναφέρεται πιθανόν σε επισκευή παλιότερου μικρού ναού, που πιθανότατα έχει επισκευαστεί και ταβανωθεί

με αποτέλεσμα την αλλοίωση του τύπου του.

Η αριστερή επιγραφή.

     Στο ανατολικό άκρο της κορυφής, όπου και το ψηλότερο σημείο, βρισκόταν δεξαμενή νερού (κινστέρνα) του κάστρου. Αυτό που διακρίνεται σήμερα είναι το δυτικό τείχος της υδατοδεξαμενής που σώζεται σε ύψος 1 μέτρου και μήκους 4 μέτρων. Διακρίνεται επίσης και το υδραυλικό κονίαμα. 

Τείχος δεξαμενής 

Τείχος δεξαμενής από την έσω μεριά. Παρατηρείται το υδραυλικό κονίαμα. 

   Ο οικισμός της Κακηράχης βρισκόταν βρισκόταν κατά μήκος όλης της βόρειας πλαγιάς. Ο κυριότερος όγκος ερειπίων παρατηρείται στην βορειοανατολική πλαγιά.  Ανάμεσα στους λιθοσωρούς διακρίνονται θεμέλια μικρών δωματίων χτισμένων με ξερολιθιά και ακολουθούν την κλίση του εδάφους. Από την Αρχαιολογία αναφέρεται ότι ανάμεσα στα σπίτια σώζονται θεμέλια μικρού μονόχωρου ναϋδρίου. 

Ερείπια οικισμού ΒΑ πλαγιάς. 

Θεμέλια κτίσματος οικισμού. 

Το μονοπάτι που ξεκινάει από την ΒΑ πλαγιά. 

    Αξίζει να αναφέρουμε ότι και κατά μήκος της νότιας πλαγιάς, αμέσως μετα την κορυφή διακρίνονται αρκετά θεμέλια κτισμάτων σε χαμηλό ύψος. Πιθανόν να υπήρχαν λιγοστές οικίες και από αυτήν την μεριά. 

Θεμέλια κτισμάτων νότιας πλαγιάς. 

Κτίσμα με ασβεστοκονίαμα στην νότια πλαγιά. 

Τα κάθετα βράχια της νότιας πλευράς. 

Η μυτερή κορυφογραμμή του κάστρου από ανατολικά. Η ορατότητα φθάνει μέχρι τις έναντι ακτές της Καβάλας. 

ΙΣΤΟΡΙΑ

           Ο οχυρωμένος οικισμός της Κακηράχης μας είναι γνωστός από τις ιστορικές πηγές. 

      Αναφέρεται το 1394 αναφέρεται ως υστεροβυζαντινός οικισμός και σχετιζόταν με μετόχια της Μονής Παντοκράτορος του Αγίου Όρους (Actes du Pantocrator, αρ. 11,16,17). Το έτος αυτό, επειδή λόγω εμπρησμού της Μονής Παντοκράτορα, καταστράφηκαν χρυσόβουλλα, σιγίλια κ.ά, τα οποία ανέφεραν ιδιοκτησίες της, οι μοναχοί ζήτησαν από την αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγο, την χορήγηση χρυσόβουλλου, που θα επικύρωνε τα κτήματα της Μονής. Ο αυτοκράτορας ζήτησε έγγραφο που να βεβαιώνει τις κτίσεις της Μονής, το οποίο υπέγραψαν ο Πρώτος του Αγίου Όρους, Ιερομόναχος Ιερεμίας και οι ηγούμενοι των Μονών Λαύρας Ευθύμιος, Χιλανδαρίου ∆οσίθεος, Ιβήρων Μητροπολίτης Μακάριος, Εσφιγμένου Αρσένιος. Μετά τη βεβαίωση, ο αυτοκράτορας χορήγησε χρυσόβουλλο, όπου επικυρώνονται κι οι κτίσεις της Μονής στο νησί: «…….. Εις την Κακηράχην μονύδριον εις όνομα τιμώμενον των αγίων και θαυματουργών Αναργύρων μετά των αμπελίων, των χωραφίων, ελαιών τε και αμυγδαλών κατά την τοποθεσίαν την λεγομένην των Κελαδηνών.»

     Οταν επισκέφθηκε το νησί της Θάσου ο Κυριάκος της Αγκόνας στα 1444-45, περίοδο που το κατείχε ο Φραντζέσκο Γ΄ Gattilusi, δέκα χρόνια δηλαδή πριν την κατάκτηση του νησιού από τους Τούρκους, αναφέρει τους οικισμούς: Κάστρο (Neokastrum), σαν σημαντικό εμπορικό κέντρο και εκτός από τον Λιμένα, την Καλλιράχη (Calliarachium), την Παναγία (Anastasium), την Ποταμιά (Potamium) και τα Κοίνυρα (Chinarium). Το Κάστρο, ο Λιμένας και η Καλλιράχη ήταν οχυρωμένοι οικισμοί {Σχ.1}.

       Από το 1455 ξεκινά η περίοδος της Τουρκοκρατίας. Σε Οθωμανική απογραφή του 1519 ανάμεσα στους 5 οικισμούς της Θάσου αναφέρεται η Κακηράχη με 80 σπίτια. 

             To 1520-6 o Piri Reis αναφέρεται στην Θάσο και τα τρία οχυρά κάστρα της. Για την Κακηράχη αναφέρει αυτούσια: Το τρίτο κάστρο, λέγεται Καγκιρί (Κακιρίτσι) (Κακηράχη;) είναι χτισμένο πάνω σ΄ ένα μυτερό βράχο δυο μίλια μέσα στη στεριά στα δυτικά του νησιού. Η ακτή εμπρός από το κάστρο είναι λιμανάκι με ρηχά νερά. Οι άγκυρες όμως δεν πιάνουν καλά. Το μέρος είναι ανοιχτό. Ο άνεμος που φυσά από τον κόλπο Σίρος (Στρυμωνικός) ταράζει τα νερά. Έτσι, όσοι θέλουν να μπουν στο Λιμάνι, πρέπει να χαμηλώσουν τα πανιά κι αυτός είναι ο μόνος τρόπος να σωθούν. Αν προχωρήσουν νοτιοδυτικά, θα δουν γκρεμούς. Εκεί σε μερικά σημεία υπάρχουν αραξοβόλια. Τα νερά είναι ρηχά και μπορούν να αράξουν τις μέρες που φυσά βορειοανατολικός άνεμος. 

        Σε κατάστιχο του 1550 αναφέρεται να έχει 102 σπίτια. Στο κατάστιχο του 1569-70, επί Σελήμ του Β΄, η Θάσος έχει έξι οικισμούς

(Liman Hisar (Λιμένας) με 294 σπίτια, Bulgar με 179, Καζαβίτι με 84, Kακηράχη με 153,

Θεολόγος με 619, Yenihisar (Κάστρο) με 257.  

  Ο περιηγητής του 16ου αι. Franzesco Piacenza, επισκέφτηκε το 1587 το νησί. Στο βιβλίο του «Τα περιφημότερα νησιά του κόσμου» του με εξαιρετικές χαλκογραφίες του Girolamo Porro, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1688, κατά την διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετο-τουρκικού πολέμου (1684-1699), αναφέρει τα τρία γνωστά κάστρα, το Λιμένα, το Κάστρο και την Κακηράχη να έχουν πολλούς κατοίκους. 

      Σε κατάστιχο του 1601 η Κακηράχη αναφέρεται να έχει 136 σπίτια. Στο πρώτο τέταρτο του 17ου αιώνα και κυρίως στα μέσα του μέχρι τις παραμονές του Ε΄ βενετοτουρκικού πολέμου (1645), επικρατεί μεγάλη ανασφάλεια στο Αιγαίο λόγω των πειρατών.  Έτσι σύμφωνα με το κατάστιχο του 1626/27 υπάρχει μείωση πληθυσμού στην στη Θάσο και η Κακηράχη εμφανίζεται με 120 οικίες. Ο M. Boschini που επισκέφτηκε πριν το 1658 το νησί, επαναλαμβάνει τις γνωστές πληροφορίες για πλούσιο νησί με τρεις οχυρωμένες πόλεις (Λιμένας, Κάστρο, Κακηράχη). 

            Το 1706, όταν ο επιφανής Γάλλος μισιονάριος, ο Braconnier, ιδρυτής της ιεραποστολής των Ιησουϊτών της Θεσσαλονίκης, περιηγήθηκε τη Βόρεια Ελλάδα και τη Θάσο, για να επιθεωρήσει τα διάφορα κέντρα του τάγματος και αναφέρει 

ότι η Κακηράχη είχε 50 σπίτια  από τα 120 που είχε το 1626/7. Η μείωση αυτή οφείλεται στις πειρατικές επιδρομές. Το ίδιο συνέβη και με τους άλλους δύο οχυρωμένους οικισμούς. 

              Το 1740 η Κακηράχη εγκαταλείφθηκε  (Γ.Μυτιληνός 2007, Τα παραδοσιακά γεφύρια του νόμου Καβάλας, Θάσος 2007,σελ. 40). Οι  κάτοικοι της μετακόμισαν σε χαμηλότερο υψόμετρο και ίδρυσαν το νέο χωριό Καλλιράχη (Καλή Ράχη) ακριβώς από κάτω στους πρόποδες του βουνού, στην θέση που το χωριό βρίσκεται σήμερα. Έτσι το νέο αυτό χωριό της Καλλιράχης συνέχισε να κατοικείται τους επόμενους αιώνες ανελλιπώς, ακολουθώντας την πορεία και τα δρώμενα του νησιού. 

              Από αρχαιολογικής άποψης, από  τα επιφανειακά όστρακα που βρέθηκαν στον χώρο, τα περισσότερα ανήκουν σε αβαφή αγγεία. Ανάμεσα τους βρέθηκαν εμφιαλωμένα όστρακα με εγχάρακτο διάκοσμο που μπορούν να χρονολογηθούν στα υστεροβυζαντινά χρόνια ( Σταυρούλα Δαδάκη-Christophe Giros, 1991).

                Συνεπώς, όπως όλα δείχνουν, το κάστρο της Κακηράχης αποτελούσε έναν οχυρωμένο οικισμό που ιδρύθηκε την υστεροβυζαντινή περίοδο και συνέχισε να αποτελεί οχυρωμένο οικισμό-κάστρο και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, μέχρι το 1740, όπου και εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της που ίδρυσαν την σημερινή Καλλιράχη. 

Η Καλλιράχη και από πάνω στην κορυφή η Κακηράχη.

ΣΧΟΛΙΑ

   {Σχ.1} Αξιοπερίεργο είναι ότι η Κακηράχη αναφέρεται ως Calliarachium, δηλαδή Καλλιράχη. Η Καλλιράχη σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε τον 18ο αι. από κατοίκους της Κακηράχης που εγκατέλειψαν το αρχικό χωριό. Στις επόμενες αναφορές κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας συνεχίζει να αναφέρεται ως Κακηράχη.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ 

      Η προσέγγιση για το Κάστρο Καλλιράχης γίνεται μέσω χωματόδρομου που ξεκινάει από το βόρειο τμήμα του χωριού της Καλλιράχης. Ο χωματόδρομος είναι ανηφορικός και χρειάζεται προσοχή σε κάποια σημεία για συμβατικό όχημα. Η συνολική διαδρομή από το χωριό μέχρι το κάστρο είναι 4 χιλιόμετρα. Ο δρόμος μας οδηγεί σε ένα πλάτωμα στους βορειοδυτικούς πρόποδες του υψώματος. Εκεί υπάρχει ένα ξύλινο κιόσκι. Από εκεί ξεκινάει σύντομη πεζοπορία απο το μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή. 

ΧΑΡΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

   Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος

Κακηράχη 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 (1) ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ- ΤΟΜΟΣ 5 (1991), σελ: 386-388, Σταυρούλα Δαδάκη-Christophe Giros, Αρχαιολογικός χάρτης-Βυζαντινοί χρόνοι. 

 (2)Διδακτορική διατριβή: Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου-Ιστορική, κοινωνική και κατασκευαστική προσέγγιση, Σαπφώ Παν. Αγγελούδη Ζαρκάδα (Καβάλα 2011), σελίδες: 52-73 και 340-341 και  477-480.