ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΣΤΡΟ ΚΟΜΨΑΤΟΥ (ΠΟΛΥΑΝΘΟ ΡΟΔΟΠΗΣ)



 Ένα χιλιόμετρο βορειοδυτικά από το χωριό Πολύανθο του Νομού Ροδόπης και ακριβώς δίπλα από το σημείο που ο ποταμός Κομψάτος εισέρχεται στον κάμπο, υπάρχουν τα ερείπια ενός βυζαντινού κάστρου κατά μήκους ενός κωνικού και απόκρημνου υψώματος σε ένα ιδιαίτερα στρατηγικό σημείο από το οποίο διέρχονταν η αρχαία Εγνατία Οδός. Πρόκειται για ένα ισχυρό κάστρο που είχε οικισμό στις απότομες πλαγιές του, έχοντας ευρεία οπτική στην γύρω περιοχή, από τα Άβδηρα μέχρι και την Μαρώνεια.

Νομός: Ροδόπης

Χωριό: Πολύανθος 

Υψόμετρο: 80-190 μέτρα.

Χρονολόγηση κάστρου: Βυζαντινή Περίοδος


ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ

Το βυζαντινό κάστρο Κομψάτου ή Πολυάνθου είναι χτισμένο πάνω σε επικλινές και κωνικό ύψωμα. Δυτικά και νότια του κάστρου κυλάνε τα νερά του ποταμού Κομψάτου, ενώ ανατολικά του υπάρχει μικρό ρέμα που σχηματίζει φαράγγι του οποίου τα νερά μετά από λίγα μέτρα χύνονται στον Κομψάτο. Το κάστρο πέρα από την φυσική προστασία, διέθετε ισχυρό τείχος και πύργους. Εσωτερικά αλλά και γύρω από τις απότομες πλαγιές του, απλωνόταν ο οικισμός του κάστρου.  

  • Περιμετρικό τείχος.

Το κάστρο Κομψάτου περιβάλλεται με ισχυρό τείχος συνολικού μήκους 550 μέτρων. Το τείχος αποτελείται από μεγάλους λίθους και συμπλήρωμα στα κενά από μικρότερους πέτρες με λευκό συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους. Το δυτικό και ανατολικό τείχος αλλά και γενικότερα στο υψηλότερο βόρειο τμήμα του κάστρου, το τείχος σώζεται σε καλή κατάσταση ενώ στο νότιο και χαμηλότερο τμήμα, το μεγαλύτερο μέρος του τείχους έχει καταπέσει ή έχει σκεπαστεί από την βλάστηση και γενικότερα σώζεται σε μικρό ύψος.  Το τείχος έχει πάχος που κυμαίνεται από 1.20 έως 1.60 μέτρα και ύψος που φθάνει μέχρι τα 2 μέτρα διαμορφωμένο πάνω στο κακοτράχαλο και απότομα ανηφορικό ανάγλυφο του εδάφους. Σε κάποια σημεία του δυτικού τείχους υπάρχουν υπάρχουν κάθετοι ψηλοί βράχοι που δεν διαθέτουν οχύρωση διότι παρέχουν φυσική προστασία.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ



ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ


ΔΥΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ


ΔΥΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ


ΝΟΤΙΟ ΤΕΙΧΟΣ


  • Βόρειο παχύ τείχος.

Το τείχος έχει μια εντυπωσιακή στρατηγική ιδιαιτερότητα στην κορυφή εκεί που ενώνεται το δυτικό με το ανατολικό τείχος. Στο σημείο αυτό το τείχος συνεχίζει ενωμένο με βόρεια και κάθετη κατεύθυνση για άλλα   πενήντα (50) μέτρα και καταλήγει  στο υψηλότερο σημείο του κάστρου και συγκεκριμένα σε ένα πύργο. Το πάχος του συγκεκριμένου τείχους κυμαίνεται στα 2.50-2.70 μέτρα και ύψος που φθάνει έως τα τρία (3) μέτρα. Το τείχος αυτό φαίνεται ότι λειτουργούσε ως διάδρομος για το ψηλότερο σημείο που βρίσκεται ο πύργος. 

ΠΑΧΥ ΤΕΙΧΟΣ



ΥΨΟΣ ΠΟΥ ΦΘΑΝΕΙ ΠΕΡΙ ΤΑ 3 ΜΕΤΡΑ


ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΕΝΩΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΥΡΓΟ


  • Πύργος-ψηλότερο σημείο.

Το προαναφερόμενο παχύ τείχος καταλήγει σε πύργο. Ο πύργος αυτός είναι κατεστραμμένος στο μεγαλύτερο μέρος του. Έχει διαστάσεις 6×6 μέτρα και η είσοδος σε αυτόν γινόταν από την νότια του πλευρά μέσω του παχέος τείχους από μία είσοδο πλάτους 80 εκατοστών. Το μέγιστο εσωτερικό ύψος φθάνει έως 2.5 μέτρα και συγκεκριμένα στην ανατολική μεριά, στην οποία σώζεται και μια κόγχη που πιθανόν αποτελούσε τοξοθυρίδα. Η δόμηση του πύργου έχει επιπρόσθετα παρεμβολή πλίνθων. Συγκεκριμένα στην βόρειοανατολική του γωνία, στο κάτω μέρος, εσωτερικά και εξωτερικά του πύργου διακρίνεται στην δόμηση παρεμβολή λεπτών τούβλων σε τέσσερις οριζόντιες σειρές. Επίσης άλλη μια όμοια παρεμβολή φαίνεται ότι  ξεκινούσε δύο μέτρα ψηλότερα και διακρίνονται μόνο τα λείψανα της πρώτης οριζόντιας σειράς. Κάτω από τον  πύργο στα πλαϊνά του, υπάρχει η βάση του πύργου, η οποία είναι χτισμένη  σε "ζώνες" δηλαδή κάτι σαν διαζώματα που σε ύψος που φθάνουν μέχρι  τρία (3) μέτρα προσθέτοντας μεγαλύτερο όγκο και πλάτος στον πύργο. Ο πύργος αποτελεί το ψηλότερο σημείο του κάστρου (υψόμετρο: 190 μέτρα) από το  οποίο υπάρχει τεράστια οπτική στην γύρω περιοχή. Φαίνεται να λειτουργούσε ως παρατηρητήριο. Μετά τον πύργο δεν υπάρχει άλλο κτίσμα. Υπάρχει μια στενή απόκρημνη και κακοτράχαλη κορυφογραμμή που συνεχίζει ανηφορικά. Εντυπωσιακό είναι πάντως η μεγάλη υψομετρική διαφορά 110 μέτρων που υπάρχει  μέσα στο κάστρο από το νότιο τείχος στα 80 μέτρα μέχρι το πύργο στα 190 μέτρα, γεγονός που δείχνει το απόκρημνο του εδάφους!

Ο ΠΥΡΓΟΣ


Ο ΠΥΡΓΟΣ ΜΕ ΤΟ ΠΑΧΥ ΤΕΙΧΟΣ



Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ



Η ΤΟΞΟΘΥΡΙΔΑ (;)



ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΠΥΡΓΟΥ


ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΙΩΝ ΣΕΙΡΩΝ ΠΛΙΝΘΩΝ


Ο ΠΥΡΓΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΔΙΑΖΩΜΑΤΑ


  • Πύλη κάστρου

Στην νότια μεριά του κάστρου που το τείχος σώζεται σε μικρό ύψος και είναι σε ερειπιώδη κατάσταση, παρατηρείται μια επιμελημένη κατασκευή ύψους τριών (3) μέτρων με δύο κάθετες προεξοχές η οποία πιθανότατα ήταν πύλη του κάστρου που σφραγίστηκε. Σε αυτό συνηγορούν τρία στοιχεία:

  1.  Πρώτον με προσεκτική παρατήρηση βλέπουμε στο άνω μέσο της κατασκευής ότι υπήρχε ένα άνοιγμα πλάτους ενός μέτρου που σφραγίστηκε στην συνέχεια. Ακόμα πιο ευκρινές γίνεται  διότι στην δόμηση της σφράγισης χρησιμοποιήθηκαν κεραμικά ενώ στην υπόλοιπη κατασκευή όχι. 
  2. Δεύτερον το συγκεκριμένο σημείο βρίσκεται στο νότιο τείχος δηλαδή στην  νότια χαμηλότερη  μεριά του κάστρου σε υψόμετρο 80 μέτρων και  είναι λογικό η είσοδος να γινόταν από κάποιο σημείο της νότιας προσιτής μεριάς. 
  3. Τρίτον, παρατηρούμε επιμελημένη κατασκευή, πράγμα που συνηθιζόταν στις πύλες των κάστρων για την μεγαλύτερη ασφάλεια και προστασία. 
Σχετικά με την σφράγιση της πύλης ήταν σύνηθες γεγονός στα κάστρα να σφραγίζουν παλαιές πύλες και να ανοίγουν καινούργιες τα μεταγενέστερα χρόνια για διάφορους λόγους. Ένας περίπατος στην Άνω πόλη Θεσσαλονίκης στα Κάστρα αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα τέτοιων φαινομένων. 


ΕΠΙΜΕΛΗΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΥΛΗΣ (;)


ΠΥΛΗ (;)-ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΝΩ ΜΕΣΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟ ΣΦΡΑΓΙΣΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ 


  • Μικρός πύργος ανατολικού τείχους

Στο άνω μέρος του ανατολικού τείχους, υπάρχουν τα ερείπια ενός μικρού πύργου σχήματος τραπεζιού με διαστάσεις 2.40×2.40.  Στο τείχος πιθανότατα υπήρχαν και άλλοι πύργοι, οι οποίοι όμως σκεπάστηκαν από την πυκνή βλάστηση ή κατέρρευσαν με το πέρασμα του χρόνου.


ΠΥΡΓΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ


  • Οικισμός κάστρου

Εσωτερικά αλλά και εξωτερικά του κάστρου παρατηρούνται θεμέλια κτιρίων, λιθοσωροί και διάσπαρτα κεραμικά τα οποία φαίνεται ότι αποτελούν ερείπια του οικισμού του κάστρου. 


ΘΕΜΕΛΙΑ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ


ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ


ΕΥΡΕΙΑ ΟΠΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ


Στρατηγικό σημείο-Διαχρονικότητα σημείου από την αρχαιότητα έως σήμερα-Αρχαιότητες της ευρύτερης περιοχής.

Το σημείο αυτό αποτελούσε διαχρονικά ένα ιδιαίτερα στρατηγικό σημείο που είχε τον οπτικό έλεγχο της περιοχής από τα Άβδηρα μέχρι την Μαρώνεια και τα ενδότερα ορεινά βορείως του κάστρου και το σημαντικότερο ότι αποτελούσε μοναδικό πέρασμα για την πεδιάδα της Κομοτηνής και αντίστροφα. Και αυτό διότι ο ποταμός Κομψάτος σε συνδυασμό με την Βιστωνίδα λίμνη στην οποία χύνεται μετά από περίπου 14-15  χιλιόμετρα αποτελούσε φυσικό εμπόδιο για το πέρασμα του κάμπου. Άρα για να γίνει γίνει εφικτό το πέρασμα του Κομψάτου χρειαζόταν δημιουργία γέφυρας. Τετρακόσια μέτρα νότια του κάστρου και δίπλα από τον σιδηρόδρομο σώζονται τα ερείπια από τα βάθρα μίας πιθανόν Ρωμαϊκής γέφυρας στον Κομψάτο, η οποία όπως φαίνεται αποτελούσε τμήμα της Αρχαίας Εγνατίας Οδού. Τμήματα της αρχαίας Εγνατίας Οδού έχουν βρεθεί και στην κοντινή περιοχή του Ιάσμου.  Επίσης, πεντακόσια μέτρα δυτικά του κάστρου σώζεται σε καλή κατάσταση μία τοξωτή γέφυρα του 17ου-18ου αιωνος μ.Χ. που είναι και η μεγαλύτερη της Θράκης!

ΤΟΞΩΤΟ ΓΕΦΥΡΙ
ΕΡΕΙΠΙΑ ΒΑΘΡΩΝ ΓΕΦΥΡΑΣ

Ακόμα, 350 μέτρα βόρεια από τον ψηλότερο πύργου του εν λόγω βυζαντινό κάστρου υπάρχουν στην συνέχεια της ίδιας κακοτράχαλης κορυφογραμμής  τα ερείπια ενός αρχαίου φρουρίου ελληνιστικών χρόνων που δείχνει την στρατηγική σπουδαιότητα του σημείου από την αρχαιότητα. Επίσης 200 μέτρα νοτιοανατολικά από το κάστρο και δίπλα από τον δρόμο σώζονται  τα ερείπια μιας τρίκλιτης βασιλικής εκκλησίας που χρονολογείται μεταξύ  παλαιοχριστιανικής και μεσοβυζαντινής περιόδου, γύρω από την οποία διαπιστώθηκε ύπαρξη ελληνιστικής νεκρόπολης και μεσαιωνικών ταφών.


ΕΡΕΙΠΙΑ ΑΡΧΑΙΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ
ΤΡΙΚΛΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ





ΙΣΤΟΡΙΑ
Το συγκεκριμένο βυζαντινό κάστρο δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο από τις ιστορικές πηγές. Βρισκόταν στο μέσο μεταξύ δύο σπουδαίων βυζαντινών οχυρωμένων πόλεων και συγκεκριμένα της Μοσυνόπολης (Μαξιμιανούπολη) και του Περιθωρίου (Αναστασιούπολη) οι οποίες ήταν και σταθμοί της Εγνατίας Οδού. Λογικά ακολούθησε κοινή πορεία με αυτές τις γειτονικές πόλεις. Απείχε απόσταση περίπου δέκα χιλιομέτρων από την κάθε πόλη). Στα 1205 το Περιθεώριο και η Μοσυνόπολη, όπως και πολλές πόλεις της Θράκης καταστράφηκαν από τον ηγεμόνα των Βουλγάρων Ιβάν Α’ Ασέν ή Καλογιάν (τον οποίο οι βυζαντινοί αποκαλούσαν και «Σκυλογιάννη»). Αργότερα, τον 14ο αιώνα στην περιοχή  έλαβαν χώρα πολλά σημαντικά γεγονότα του βυζαντινού εμφυλίου. Όταν το 1344 ο Ματθαίος Καντακουζηνός πήρε στην κυριαρχία του για λογαριασμό του πατέρα του τα Κουμουτζηνά (Κομοτηνή) του παραδόθηκαν επίσης και τα κοντινά φρούρια Κρανοβούνιον, Παραδημώ, Ασώματος και Στυλάριον. Το συγκεκριμένο κάστρο είναι κοντά στην Κομοτηνή (15 χιλιόμετρα δυτικά της)  αλλά δεν γνωρίζουμε αν είναι κάποιο από τα προαναφερόμενα φρούρια. 
Άξιο προσοχής είναι ότι τέσσερα φρούρια αναφέρονται γύρω από την Κομοτηνή (Κρανοβούνιον, Παραδημώ, Ασώματος και Στυλάριον) και τέσσερα εντοπίστηκαν μέχρι στιγμής. Συγκεκριμένα το Κάστρο Κομψάτου στον Πολύανθο ( 15 χιλιόμετρα δυτικά) ,το Κάστρο Ληνού ( 10 χιλιόμετρα δυτικά) , το κάστρο Νυμφαίας (7 χιλιόμετρα βόρεια) και το Κάστρο της Θάμνας (10 χιλιόμετρα βορειοδυτικά). Βέβαια πρώτα θα έπρεπε να γίνει σε αυτά τα φρούρια μια αρχαιολογική ανασκαφή που να προσέδιδε υστεροβυζαντινή φάση. Ελπίζουμε στο κοντινό μέλλον να γίνει.

                                        

ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ


Παρακάτω βίντεο με το κάστρο από ψηλά:




ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ 

Ξεκινώντας από τα τελευταία σπίτια από το χωριό Πολύανθος με ρεύμα προς Ίασμο επί της οδού Ξάνθης-Κομοτηνής, μετά από 500 μέτρα συναντάμε πλάτωμα στα αριστερά του δρόμου. Εκεί αφήνουμε το αυτοκίνητο. Βόρεια-βορειοδυτικά μας φαίνεται το κωνικό ύψωμα του κάστρου. Από εκεί ξεκινάμε πεζοπορία και μέσω του του ανατολικού ρέματος που βρίσκεται ανατολικά του λόφου και μέσω κακοτράχαλων μονοπατιών εισερχόμαστε στο κάστρο μετά από 10 λεπτά. Το έδαφος έχει πυκνή βλάστηση, είναι έντονα ανηφορικό και κακοτράχαλο. Για την κορυφή του κάστρου απαιτείται περίπου μισή ώρα πεζοπορία.

ΤΟ ΚΩΝΙΚΟ ΥΨΩΜΑ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ


*Η εξερεύνηση μαζί τις φωτογραφίες που έχουν ληφθεί έγιναν τον Δεκέμβριο του 2020 και τον Αύγουστο του 2022.


Βιβλιογραφία:

  • ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ στον σύνδεσμο: http://listedmonuments.culture.gr/monument.php?code=15423
  • ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ 1974 ΠΑΝΤΟΣ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ, ΤΟΜΟΣ 29, σελίδες 823-828.
  • ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ στο λήμματα Πολύανθος και Ίασμος, στον σύνδεσμο: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=B0287
  • https://web.archive.org/web/20130407004641/http://hellas.teipir.gr/Thesis/Rodopi/gr-politismos-aksiotheata-content.html#komotini
  • ΔΙΑΤΡΕΧΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΓΝΑΤΙΑ-Μια πρόταση για τον πολιτιστικό τουρισμό στη Μακεδονία και την Θράκη-Γιάννης Λασκαράκης, σελίδα 30.
  • Η βυζαντινή Μοσυνόπολη. Από τη Μαξιμιανούπολη στη Μεσήνη (4ος – 14ος αι.)-Kωνσταντίνα Eυκλείδου. 


Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος.





Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

ΚΑΣΤΡΟ ΣΦΕΛΙΝΟΥ

ΚΑΣΤΡΟ ΠΡΩΤΗΣ (Ν. ΣΕΡΡΩΝ)

ΚΑΣΤΡΟ ΑΧΛΑΔΟΧΩΡΙΟΥ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΡΟΥΣΟΒΙΤΗ ΠΟΤΑΜΟΥ (Ν.ΣΕΡΡΩΝ)