Τέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά από το χωριό Πρώτη του νομού Σερρών, πάνω σε ύψωμα του Παγγαίου όρους σε θέση με ονομασία Καϊλιάς, βρίσκονται τα ερείπια ενός κάστρου. Πρόκειται για κάστρο πιθανότατα βυζαντινής περιόδου σε εξαιρετικά δύσβατη θέση και σε μεγάλο υψόμετρο (915μ). Από το κάστρο υπάρχει ευρεία οπτική στην γύρω περιοχή. Έναντι του κάστρου βρίσκεται Ιερά Μονή Αναλήψεως Παγγαίου όρους. Η ονομασία του Καϊλιάς σημαίνει κάστρο. Επίσης, από κατοίκους της περιοχής ονομάζεται και Διαβολόκαστρο (Σεϊτάν Καλέ) {Σχ.1}.
ΝΟΜΟΣ: ΣΕΡΡΩΝ
ΧΩΡΙΟ: ΠΡΩΤΗ
ΠΕΡΙΟΧΗ: ΠΑΓΓΑΙΟΝ ΟΡΟΣ
ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 895-915 ΜΕΤΡΑ
ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ (;)
ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ
Το Κάστρο Πρώτης βρίσκεται σε ένα ύψωμα που δημιουργείται κατά μήκος μιας μακρόστενης ραχοκοκαλιάς του Παγγαίου Όρους με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά. Το ύψωμα του κάστρου αποτελεί τμήμα της πλαγιάς αυτής και διαχωρίζεται από ανατολικά με την πλαγιά με φυσικό αυχένα που σχηματίζεται στο βραχώδες έδαφος. Από νότια έχει κάθετα βράχια και από βόρεια και δυτικά έχει απότομες και επικλινείς πλαγιές. Σε χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, η ευρύτερη περιοχή της κρημνώδους βουνοπλαγιάς ονομάζεται Στενοτόπι. Στον χώρο του κάστρου αλλά και στην ευρύτερη περιοχή επικρατεί πυκνή βλάστηση.
Από το κάστρο σήμερα σώζονται ερείπια από την περιμετρική οχύρωση με τείχος το οποίο φτάνει σε μεγάλο ύψος που φθάνει μέχρι και τα 4 μέτρα! Η περίμετρος του κάστρου ακολουθεί το κακοτράχαλο ανάγλυφο του εδάφους και υπολογίζεται περίπου σε 270 μέτρα. Η δόμηση του τείχους αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους και λιγοστά κεραμικά. Από την νοτιοανατολική και ανατολική πλευρά που βρίσκεται ο αυχένας μέχρι και την βορειοδυτική γωνία υπάρχει συνεχές τείχος μήκους 130 μέτρων με ύψος κυμαίνεται από δύο έως τέσσερα μέτρα. Το καλύτερα σωζόμενα τμήματα βρίσκονται στην μακρυά βόρεια πλευρά.
 |
ΒΟΡΕΙΟΣ ΤΕΙΧΟΣ (ΥΨΟΣ 4 ΜΕΤΡΑ)
|
 |
| ΒΟΡΕΙΟ ΤΕΙΧΟΣ (ΥΨΟΣ 3-3.5 ΜΕΤΡΑ) |
 |
| ΒΟΡΕΙΟ ΤΕΙΧΟΣ (2.5-3.5 ΜΕΤΡΑ) |
 |
| ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΑΥΧΕΝΑ (Μ.Ο. ΥΨΟΥΣ 2 ΜΕΤΡΑ) |
 |
| ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΖΕΙ (ΟΡΘΗ) ΓΩΝΙΑ ΜΕ ΤΟ (ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ) ΤΕΙΧΟΣ ΑΥΧΕΝΑ |
Το βόρειο τείχος καταλήγει στην ΒΔ γωνία στην οποία υπάρχουν ερείπια πύργου, ο οποίος πιθανόν είχε ημικυκλικό σχήμα. Από τον πύργο αυτό ξεκινάει η δυτική πλευρά, στην οποία το διαγώνιο τείχος της μεριάς αυτής χάνεται και είναι εμφανή μόνο λιγοστά ίχνη του.
 |
| ΕΡΕΙΠΙΑ ΠΥΡΓΟΥ ΒΔ ΓΩΝΙΑΣ |
 |
| ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΗΣ ΜΙΑΣ ΠΛΕΥΡΑΣ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ (ΠΑΧΟΣ 1.20, ΥΨΟΣ 2) |
 |
ΙΧΝΗ ΤΕΙΧΟΥΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ
(Είναι απορίας άξιο το γεγονός ότι το ΝΑ, το Α και το Β τείχος του κάστρου σώζεται συνεχόμενο και σε μεγάλο ύψος, εν αντιθέσει με την δυτικό που είναι τελείως δυσδιάκριτο). |
Η απόκρημνη νότια πλευρά δεν είχε οχύρωση αφού τα τα κάθετα βράχια της χάριζαν φυσική προστασία και την καθιστούσαν απροσπέλαστη για τον εχθρό.
 |
| ΚΑΘΕΤΑ ΒΡΑΧΙΑ ΝΟΤΙΑΣ ΠΛΕΥΡΑΣ |
Εντός των τειχών φαίνεται ότι υπήρχε οικισμός. Μέσα στην πυκνή βλάστηση που επικρατεί στον χώρο διακρίνονται παντού θεμέλια κτισμάτων, λιθοσωροί, διάσπαρτα κεραμικά που αποτελούν ερείπια από τα οικοδομήματα και τις οικίες του κάστρου. Στην κορυφή του κάστρου (915μ) φαίνονται θεμέλια δίχωρου ορθογωνίου κτίσματος και στην ανατολική γωνία τα ερείπια κυκλικού κτίσματος που έχει καταρρεύσει.
 |
| ΛΙΘΟΣΩΡΟΙ ΜΕ ΔΙΑΣΠΑΡΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΑ |
 |
ΘΕΜΕΛΙΑ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ
|
 |
ΛΕΙΨΑΝΑ ΚΥΚΛΙΚΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
|
Άξιο προσοχής είναι ένα κάθετο σπήλαιο που σχηματίζεται σε μια σχισμή στο βραχώδες έδαφος, πλησίον της ΝΔ γωνίας του κάστρου. Έχει βάθος περίπου 3 μέτρα. Άγνωστο αν το σπήλαιο έχει συνέχεια.
 |
ΚΑΘΕΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΝΔ ΓΩΝΙΑΣ
ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ
|
Κατά μήκος της δυτικής πλαγιάς και εξωτερικά του τείχους, υπάρχει ένας ερειπιώνας από κατεστραμμένα κτίσματα, πυκνή παρουσία κεραμικών, τμήματα πιθαριών και θεμέλια κτισμάτων. Φαίνεται ότι η εγκατάσταση επεκτείνονταν εξωτερικά του κάστρου, κατά μήκος της δυτικής πλαγιάς για περίπου διακόσια μέτρα όπου παρατηρούνται τα ερείπια. Στον χώρο αυτό πλησίον και εξωτερικά της ΒΔ γωνίας παρατηρήθηκε ένα τοίχος μήκους μέτρων και ύψος στο οποίο υπάρχουν 8 κυκλικές οπές 30 εκατοστών περίπου, πιθανόν υποδοχές ξύλινων δοκαριών. Επίσης στον χώρο υπάρχει και μια στάνη (μεταγενέστερο κτίσμα) και ακριβώς από δίπλα λείψανα της γωνιας ενός κτίσματος απο λίθους με ασβεστοκονίαμα.
 |
| ΤΜΗΜΑΤΑ ΠΙΘΑΡΙΩΝ |
 |
| ΤΟΙΧΟΣ ΜΕ 8 ΟΠΕΣ (ΜΗΚΟΣ 4 ΜΕΤΡΑ, ΥΨΟΣ 1.5) |
 |
| Η ΣΤΑΝΗ (ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟ ΚΤΙΣΜΑ) |
 |
| ΘΕΜΕΛΙΑ ΓΩΝΙΑΣ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ |
 |
| ΘΕΣΗ ΚΑΣΤΡΟΥ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ |
Έναντι του κάστρου στην ρίζα της χαράδρας βρίσκεται η Μονή Αναλήψεως Παγγαίου όρους που ιδρύθηκε το 1979 στην θέση παλαιότερου ομώνυμου ναϋδρίου {Σχ.2}. Επίσης στην θέση Ασκηταριό που βρίσκεται κάπου στην νότια απότομη πλαγιά του κάστρου αναφέρεται παλιά ερημική σκήτη, η οποία κατά την επιτόπια έρευνα δεν εντοπίστηκε.
 |
| Η ΜΟΝΗ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ , ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ |
 |
| ΤΟ ΥΨΩΜΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΑΠΟ ΒΟΡΕΙΑ. ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΜΕΣΟ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑ Η Ι.Μ. ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ. |
ΙΣΤΟΡΙΑ
Άγνωστη η ιστορία του εν λόγω κάστρου που δεν αναφέρεται από τις ιστορικές πηγές. Πάντως πρόκειται για κάστρο σε ιδιαίτερα φυσικά οχυρή θέση με ισχυρή οχύρωση και οικισμό εντός και εκτός των τειχών. Η ύπαρξη του πιθανόν να συνδέεται με εκμετάλλευση των κοιτασμάτων χρυσού στο Παγγαίο όρος αλλά και εκμετάλλευσης μαρμάρου {Σχ.3}. Στην θέση Γούρνες που βρίσκεται 400 μέτρα βορειότερα από το μοναστήρι Αναλήψεως, λέγεται ότι βρίσκονται στοές από τα αρχαία ορυχεία χρυσού του Παγγαίου όρους. Ο Σαμσάρης Πέτρος κάνει μόνο αναφορά στην ύπαρξη κάστρου στο σημείο και το τοποθετεί στην υστερορωμαϊκή περίοδο. Από την χρήση ασβεστοκονιάματος που υπάρχει στην τειχοδομία, τοποθετείται χρονικά από τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. και μετά. Συνεπώς χρονικά θα το τοποθετήσουμε στην πρωτοβυζαντινή περίοδο με επιφύλαξη.
Ακριβώς απέναντι από το κάστρο Πρώτης, σε παρόμοιο ύψωμα του Παγγαίου όρους και ένα χιλιόμετρο βορειοανατολικά, βρίσκεται το κάστρο Ηλιοκώμης. Επίσης, πλησίον βρίσκεται το κάστρο Ροδολίβους, το οποίον πιθανόν είναι ίδιας εποχής {Σχ.4}. Πιθανόν όλες αυτές οι θέσεις να ήταν οχυρωμένες από την αρχαιότητα και να σχετίζονταν με την εκμετάλλευση των χρυσοφόρων κοιτασμάτων του Παγγαίου όρους που συνεχίστηκαν και τους επόμενους αιώνες.
Ο χώρος πάντως χρήζει αρχαιολογικής ανασκαφής και προστασίας από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
ΣΧΟΛΙΑ
{Σχ.1} Η ονομασία Καϊλιάς είναι παραφθορά της τουρκικής λέξης Καλές που σημαίνει κάστρο. Τέτοιες ονομασίες συναντώνται και σε άλλες οχυρές θέσεις στον νομό Σερρών, όπως στο γειτονικό χωριό Ροδολίβος (Καλιάς) και στο Δανφνούδι (Καϊλιάς) όπου και τα σχετικά κάστρα. Η ονομασία Σεϊτάν Καλέ είναι επίσης τουρκική και σημαίνει διαβολόκαστρο (Σεϊτάν=διαβολικός, καταραμένος και Καλέ=κάστρο). Περισσότερα στους συνδέσμους:
- https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=rodolivos
- https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=dafnoudi
{Σχ.2} Το εγκαταλελειμμένο μονύδριο της Ανάληψης αποτελούσε μετόχι Μονής Παναγίας Εικοσιφοίνισας και ανακαλύφθηκε τυχαία το 1860 από κάτοικο του χωριού. Αργότερα (1979), στην θέση του ιδρύθηκε το ομώνυμο γυναικείο μοναστήρι Αναλήψεως Παγγαίου όρους, σύμφωνα με το πρότυπο των Αγιορείτικων Μονών.
{Σχ.3} Στη θέση ποτίστρα Σιλάδα, από όπου ξεκινάει η πεζοπορία για την προσέγγιση στο κάστρο (1080 μέτρα), υπάρχουν τμήματα και όγκοι μαρμάρων διάσπαρτα στον χώρο. Άγνωστο από πια χρονική περίοδο προέρχεται η εκμετάλλευση της θέσης αυτής.
 |
| ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΜΑΡΜΑΡΩΝ |
{Σχ.4} Περισσότερα σχετικά με το κάστρο Ηλιοκώμης, βλέπε στον σύνδεσμο:
https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=iliokomi
Σχετικά με το κάστρο Ροδολίβους, βλέπε Σχ.1.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ
Η προσέγγιση για το κάστρο γίνεται μέσω του χωριού Πρώτης, όπου ασφαλτόδρομος 6.5 χιλιομέτρων οδηγεί στην Ι.Μ. Αναλήψεως. 150 μέτρα πριν την Μονή, στο δεξί μας χέρι, ξεκινάει βάτος χωματόδρομος (τους καλοκαιρινούς μήνες) που μετά από 5.5 περίπου χλμ οδηγεί στην θέση ποτίστρα Σιλάδα.
 |
| ΠΟΤΙΣΤΡΑ |
Εδώ αφήνουμε το όχημα. Βρισκόμαστε στην αρχή της ραχοκοκαλιάς σε υψόμετρο 1080 μέτρα. Ακολουθούμε την δυτική κατηφορική πορεία κατά μήκος της "μυτερής" κορυφογραμμής. Στην διαδρομή αυτή υπάρχουν ίχνη δυσδιάκριτου μονοπατιού. Η απόσταση είναι περίπου 800 μέτρα και πεζοπορία διαρκεί 30-40 λεπτά. Το έδαφος είναι πετρώδες και κακοτράχαλο και σε αρκετά σημεία η βλάστηση είναι αρκετά πυκνή.
 |
| Η ΜΥΤΕΡΗ ΚΟΡΥΦΟΓΡΑΜΜΗ |
Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος
 |
| ΧΑΡΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ |
Παρατηρήσεις:
Κατά την προσέγγιση μας στο μονοπάτι υπήρχε μια οχιά. Εντύπωση προκάλεσε η παρουσία αυτού του φιδιού σε τόσο μεγάλο υψόμετρο (1000 μέτρα) και η εποχή (Τέλη Οκτωβρίου).
 |
| ΟΧΙΑ |
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Σαμσάρης Πέτρος, «Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα», 2004, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Διδακτορική Διατριβή, 2004, σελ. 704- 705 στο λήμμα Πρώτη.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου