ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΑΡΕΘΟΥΣΑΣ (Ν. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ)

 Ένα χιλιόμετρο νοτιοδυτικά από το χωριό Αρέθουσα του νομού Θεσσαλονίκης, στην τοποθεσία Άγιος Χριστόφορος, βρίσκονται τα λιγοστά ερείπια ενός μεσαιωνικού πύργου. Πρόκειται για ένα βυζαντινό πύργο στο μέσο του οροπεδίου της Αρέθουσας σε παραποτάμια θέση, σε υψόμετρο 340 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Νομός: Θεσσαλονίκης. 

Χωριό: Αρέθουσα

Υψόμετρο: 340 μέτρα

Χρονολόγηση: Βυζαντινό 

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΥΡΓΟΥ 

Ο πύργος Αρέθουσας* βρίσκεται εν μέσω οροπεδίου και πολύ κοντά στο εξωκκλήσι του Αγίου Χριστοφόρου, σε παραποτάμια θέση με ψηλά δένδρα. Ο πύργος βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο κατά λίγα μέτρα, της τοποθεσίας του Αγίου Χριστοφόρου και το τοπωνύμιο της θέσης του πύργου είναι ''Μπόλγκος ή Μπόλγκο''. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πύργος είναι τελείως ερειπιώδης. Βρίσκεται στο άκρο καλλιεργήσιμης έκτασης, με το μεγαλύτερο μέρος του να έχει καταστραφεί ή σκεπαστεί από την πυκνή βλάστηση.  Από τα θεμέλια σώζεται μόνο η ανατολική πλευρά με μήκος 8.5-9 μέτρα σε χαμηλό ύψος και πάχος ενός μέτρου. Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα είναι η νοτιοανατολική του γωνία σε ύψος 3.5 μέτρων και στο σημείο που κάνει την γωνία υπάρχουν δύο κατακόρυφες αντηρίδες με διαστάσεις (0,85×1.40 της νότιας πλευράς και 1.20×1.40 της ανατολικής) . Η δόμηση του πύργου αποτελείται από λίθους διαφορετικών μεγεθών, λαξευτών και μη, με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους και βήσαλα. Από το υπόλοιπο τμήμα του πύργου δεν υπάρχει κάτι εμφανές. Από τα ερείπια του φαίνεται ότι επρόκειτο για ένα μεγάλο βυζαντινό πύργο όπως είναι αυτός στα Βρασνά.

Οι δύο αντηρίδες της νοτιοανατολικής γωνίας (ύψος 3.5 μέτρα)

Αντηρίδα νότιας πλευράς.

Ανωδομή ανατολικής πλευράς, καλυμμένη από την βλάστηση.

Όπως φαίνεται υπερυψωμένη θέση των ερειπίων του πύργου από την δυτική πλευρά, από το χωράφι.

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΠΥΡΓΟΥ

ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

*Πρόκειται για το σημερινό χωριό Αρέθουσα με ονομασία επί Τουρκοκρατίας Μασλάρ (=τόπος με πολλά και ωραία νερά). Δεν πρέπει να συγχέεται με  την περιοχή της αρχαίας Αρέθουσας στην Ρεντίνα.

ΙΣΤΟΡΙΑ 

         Ο συγκεκριμένος πύργος της Αρέθουσας έχει την μορφή Αθωνικών πύργων με αντηρίδες. Στην Παλαιολόγειο εποχή (13ος-15ος αι.) παρατηρείται έντονη ανάπτυξη αγιορείτικων μετοχίων στην περιοχή Στεφανιανά (Στεφανινά)-Βραστά (Βρασνά)- Ρεντίνα, με έντονη την παρουσία των μονών Χελανδαρίου, Εσφιγμένου και Φιλοθέου. Τα μετόχια αυτά που αναπτύσσονται πλησίον δευτερευόντων οδικών αρτηριών (και όχι επί της Πλακωτής λεωφόρου- Εγνατίας οδού) και οι μητρικές μόνες επιδιώκουν ανέγερση πύργων με περιβάλλοντες προμαχώνες για την προστασία τους. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ευάγγελο Παπαθανασίου, ο πύργος της Αρέθουσας αποτελεί τέτοιο πύργο όπως και ο βυζαντινός πύργος που βρίσκεται εντός του χωριού των Βρασνών. Χρονικά τοποθετείται στο β΄ μισό του 14ου αι. Πάντως, η περιοχή της Αρέθουσας και του συγκεκριμένου πύργου την υστεροβυζαντινή περίοδο ανήκε στο  Καπετανίκιο Στεφανιανών με κέντρο τα γειτονικά Στεφανιανά με το κάστρο τους.

          Επίσης σε ιστοσελίδα της Ελληνικής Αρχαιολογίας στον "διαρκή κατάλογο των κυρηγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδας" υπάρχει αναφορά σε  βυζαντινό πύργο που βρίσκεται νότια του χωριού Αρέθουσα. Προφανώς πρόκειται για το εν λόγω πύργο.

           Σχετικά με το τοπωνύμιο Μπόλγκος, είναι πολύ πιθανό να προέρχεται από παραφθορά της λέξης Πύργος. Στην μεσαιωνική περίοδο παρατηρείται σε πύργους και διάφορες οχυρώσεις, ονομασίες όπως  Μπούρτζι, Μπουργκάς ή Μπούργκας, Μπούργκο ή βούργο που είναι ξενικές παραφθορές της λέξης πύργος. Στην συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται να είναι παραφθορά της λέξης Μπούργκο με την συνήθη εναλλαγή  του 'ρ' με το 'λ'. Ένα παρόμοιο παράδειγμα είναι και ο κοντινός υστεροβυζαντινός πύργος κοντά στο χωριό Μελισσουργός σε θέση με ονομασία Μπούργκας (=πύργος). 

ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΥΡΓΟ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ 

Η προσέγγιση για τον πύργο γίνεται φθάνοντας με το όχημα μας στην τοποθεσία Άγιος Χριστόφορος  όπου και το ομώνυμο εξωκκλήσι. Στα 50 μέτρα δίπλα από το εκκλησάκι υπάρχει ένα γήπεδο καλαθοσφαίρισης. Ακριβώς απέναντι από το γήπεδο στην άλλη όχθη του ποταμού από πάνω βρίσκονται τα ερείπια του πύργου. 

Το ακριβές σημείο του πύργου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος

ΤΟ ΕΞΩΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΌΦΟΡΟΥ 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΣΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΤΕΜΠΗ- Κεφάλαιο: <<Η Κλεισώρεια Ρεντίνης-Στεφανηνών: Ορισμός -Χαρακτηριστικά- Αμυντική οργάνωση μέσα στο χρόνο>> σελ. 39-40, Ευάγγελος Παπαθανασίου- Μαρίζα Τσιάπαλη, 2019.
2. Ιστοσελίδα ΚΑΣΤΡΟΛΟΓΟΣ στο λήμμα: "Πύργος του Μπούργκας" στον σύνδεσμο:  https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=melissourgo
3. ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, στον σύνδεσμο:   http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1042