ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΛΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΑΡΧΑΙΑ ΕΥΠΟΡΙΑ(;) (Ν.ΣΕΡΡΩΝ)
Το κάστρο Καλοκάστρου είναι ένας αρχαιολογικός χώρος που βρίσκεται αμέσως νότια του χωριού Καλόκαστρο στον νομό Σερρών, πάνω σε ύψωμα με ονομασία Κάστρο ή Ασσάρ (=κάστρο) {1}. Πρόκειται για ένα πεπλατυσμένο ύψωμα από το οποίο σώζονται λιγοστά ερείπια τειχών βυζαντινής περιόδου με ευρήματα από την κλασική, ελληνιστική, ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή. Πρόκειται για μια αρχαία πόλη με μεγάλη διάρκεια ζωής που ταυτίζεται με την αρχαία Ευπορία.
Νομός: Σερρών
Χωριό: Καλόκαστρο
Υψόμετρο: 120-130μ.
Χρονολόγηση: Αρχαίο, Ρωμαϊκό, Βυζαντινό
ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ
Το κάστρο Καλόκαστρου βρίσκεται σε λόφο με επίπεδη κορυφή που καλλιεργείται, ευρισκόμενο στην δυτική ρίζα της οροσειράς των Κρουσίων, αφού στην συνέχεια απλώνεται κάμπος. Από όλες τις μεριές του ο λόφος είναι υπερυψωμένος με επικλινείς πλαγιές. Νότια του λόφου υπάρχει χείμαρρος με ένα τρίτοξο παλαιό πέτρινο γεφύρι, πάνω από το οποίο περνάει ο σύγχρονος επαρχιακός δρόμος προς Λαχανά. Από τον ποταμό Στρυμόνα απέχει περίπου 4 χλμ.
Κατά μήκος της πεπλατυσμένης κορυφής του λόφου, υπήρχε τείχος συνολικής περιμέτρου περίπου 1600 μέτρων με πολυγωνικό σχήμα, ακολουθώντας το ανάγλυφο του εδάφους. Το μόνο που είναι εμφανές σήμερα είναι λιγοστά λείψανα από βυζαντινά τείχη στην νότια και στην δυτική μεριά του υψώματος. Τα λιγοστά ερείπια οφείλονται στο γεγονός ότι μεγάλο μέρος του τείχους έχει σκεπαστεί από την βλάστηση αλλά και λόγω της λιθωρυχίας, δηλαδή της συνήθειας των γύρω κατοίκων να ξηλώνουν τις πέτρες από παλαιά κάστρα για να τις επαναχρησιμοποιήσουν στην δόμηση άλλων νεότερων κτισμάτων, ειδικά κιόλας σε μια περιοχή που είναι κάμπος και η ανεύρεση λίθων είναι πιο δυσεύρετη. Το έδαφος εντός είναι σχεδόν επίπεδο και καλλιεργείται. Πρόκειται για αξιόλογη πόλη που άκμασε από την κλασική περίοδο έως τους βυζαντινούς χρόνους. Η δόμηση του τείχους αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα και κεραμικά.
 |
| ΔΥΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ |
 |
| ΔΥΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ |
 |
| ΝΟΤΙΟ ΤΕΙΧΟΣ |
 |
| ΛΕΙΨΑΝΑ ΝΟΤΙΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ |
 |
| ΤΕΙΧΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΝΟΤΙΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ |
 |
| ΟΡΘΟΓΩΝΙΟ ΚΤΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΠΛΑΓΙΑ (εξωτερικά του τείχους) |
 | ||
ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ ΚΑΣΤΡΟΥ (1918-19) Παρατηρείται μία εκκλησία στο βορειοανατολικό τμήμα, η οποία δεν σώζεται σήμερα. Μια πύλη στο μέσο της βόρειας πλευράς. Ένα είδος τριγωνικής αμυντικής οχύρωσης με πύλη στο μέσο της νότιας πλευράς. Σήμερα, αυτή η τριγωνική οχύρωση είναι εμφανής στο ανάγλυφο του εδάφους.
|
 |
| ΤΟ ΤΡΙΤΟΞΟ ΠΑΛΙΟ ΓΕΦΥΡΙ |
 |
| ΤΟ ΥΨΩΜΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΑΠΟ ΔΥΤΙΚΑ |
 |
| ΤΟ ΥΨΩΜΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΑΠΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ |
Αξίζει να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με κάτοικο της περιοχής εντός των τειχών υπήρχαν βαθιά πηγάδια τα οποία σκεπάστηκαν τα προηγούμενα χρόνια για λόγους ασφαλείας. Επίσης στην νότια πλαγιά του λόφου αναφέρεται υπόγεια στοά που επίσης φράχθηκε για τους ίδιους λόγους.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το κάστρο Καλόκαστρου ταυτίζεται με την αρχαία Ευπορία, χωρίς αυτό να είναι απόλυτα σίγουρο. Στην αρχαιότητα ανήκε στην περιοχή της Βισαλτίας, δηλαδή την περιοχή νότια του ποταμού Στρυμόνα. Ανάμεσα στις βισαλτικές πόλεις αναφέρεται από τον Πτολεμαίο και η Ευπορία, που κατά τον Στέφανο Βυζάντιο χτίστηκε από τον Αλέξανδρο και ονομάστηκε έτσι δια το εύπορον {2}. Την ρωμαϊκή περίοδο, μπροστά από το Καλόκαστρο περνούσε μία δευτερεύουσα οδική αρτηρία της Εγνατίας οδού που ξεκινούσε από την Αμφίπολη διασχίζοντας όλη την Βισαλτία και κατέληγε στην Ηράκλεια Σιντική. Αυτός ο δρόμος της ρωμαϊκής περιόδου πιθανότατα χτίστηκε πάνω στα ίχνη αρχαιότερου. Σύμφωνα με τον Πευτιγγεριανό Πίνακα {3} και τον Ανώνυμο Ραβένιο Κοσμογράφο την ρωμαϊκή περίοδο, στην Ευπορία υπήρχε ρωμαϊκός σταθμός αλλαγής ίππων. Συγκεκριμένα, στον Πευτιγγεριανό Πίνακα αναφέρεται πρώτος σταθμός μετά την Αμφίπολη, η πόλη Trinlo ( Αρχ. Τράγιλος κοντά στο Αηδονοχώρι), δεύτερος σταθμός το Graero ( Παλιόκαστρο Τερπνής ), τρίτος σταθμός η Euporia (Καλόκαστρο) και μετά από 17 ρωμαϊκά μίλια έφθανε στην Ηράκλεια Σιντική {4}. Στον ανώνυμο Ραβένιο κοσμογράφο αναφέρεται: Greron, item Arason ( Παλιόκαστρο Νικόκλειας), Euporia, Xantica (Σιντική). Οι παραπάνω ταυτίσεις αναφέρονται από παλαιότερους ερευνητές, χωρίς να σημαίνει ότι ισχύουν. Μόνο ανασκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας θα μπορούσαν να επιβεβαιώσουν ή να ακυρώσουν τα ανωτέρω.
Για την Βυζαντινή περίοδο δεν διασώζεται κάποια ιστορική αναφορά και ούτε γνωρίζουμε πότε η πόλη εγκαταλείφθηκε. Το μόνο που γνωρίζουμε για την βυζαντινή περίοδο, είναι ότι από το Καλόκαστρο περνούσε κάθετα αμαξιτή οδός ερχόμενη από Λαχανά, που ένωνε την Σέρρες με την πόλη της Θεσσαλονίκης.
Από το Καλόκαστρο υπήρχε ευρεία οπτική στην ευρύτερη περιοχή της κοιλάδας του Στρυμόνα. Γειτονικό κάστρο ήταν ένα βυζαντινό κάστρο νοτιοδυτικά του Στρυμονικού στην θέση Καλές στο οποίο υπάρχουν και ρωμαϊκά ευρήματα {3}.
Πρέπει να αναφέρουμε ότι η Αρχαιολογική υπηρεσία έχει κηρύξει το Κάστρο Καλοκάστρου αρχαιολογικό χώρο και αναφέρει ύψωμα αμέσως νότια του σύγχρονου οικισμού με επιφανειακά ευρήματα από τους κλασικούς έως τους βυζαντινούς χρόνους με κατάλοιπα οχύρωσης βυζαντινών χρόνων. Στην γύρω περιοχή έχουν αποκαλυφθεί τάφοι.
 |
| ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (Ο χάρτης είναι κατά προσέγγιση σύμφωνα με αναφορές παλαιότερων ερευνητών). |
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ
Η προσέγγιση στο λόφο είναι εύκολη. Φθάνοντας στο Καλόκαστρο, αμέσως νότια φαίνεται ο λόφος του κάστρου. Από την δυτική και την ανατολική μεριά υπάρχουν χωματόδρομοι που ανεβάζουν στον λόφο. Ο λόφος αποτελεί καλλιεργήσιμη έκταση.
Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος
ΣΧΟΛΙΑ
{1} Ασσάρ σημαίνει κάστρο στην Τουρκική γλώσσα. Εμφανίζεται με παραφθορές ως τοπωνύμιο στον ελληνικό χώρο ως Χισάρ, Ισάρ, Ίσαρι και Ασσάρ. Παράδειγμα Δεμίρ Ισάρ, το Σιδηρόκαστρο.
{2} Ευπορία σημαίνει ή καλό (εύκολο) πέρασμα ή θα μπορούσε να δηλώνει την αφθονία-επάρκεια αγαθών που της χάριζε ο εύφορος κάμπος.
Σχετικά με τον μνημονευόμενο Αλέξανδρο που αναφέρεται ότι έκτισε την πόλη, πιστεύεται ότι πρόκειται για τον Αλέξανδρο Α' τον Φιλέλληνα και όχι για τον Μέγα Αλέξανδρο. Αυτό διότι ο πρώτος πολέμησε και νίκησε τους Βισάλτες και προσάρτησε την Βισαλτία στο Μακεδονικό βασίλειο, 150 χρόνια πριν τον Μέγα Αλέξανδρο.
{3} Ο Πευτιγγεριανός Πίνακας, (λατ.: Tabula Peutingeriana) - είναι αντίγραφο του 12ου-13ου αιώνα ενός αρχαίου χάρτη του οδικού δικτύου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
{4} Στον Πευτιγγεριανό Πίνακα αναφέρεται: (Αμφίπολη) X Trinlo, XVII Graero, VIII Europea, XVII Heraclea Santica.
(X=10, XVII=17, VIII=8 και XVII=17)
Οι αριθμοί αυτοί αναφέρονται σε ρωμαϊκά μίλια. Ένα ρωμαϊκό μίλι ισούται με 1479 μέτρα. Συνεπώς με εκκίνηση από Αμφίπολη>15 χλμ.> Αρχ. Τράγιλος> 25 χλμ. > Παλιόκαστρο Τερπνής> 12 χλμ. > 25 χλμ. Ηράκλεια Σιντίκη. Οι αριθμοί αυτοί ταιριάζουν μέχρι και την Ευπορία στο Καλόκαστρο. Το πρόβλημα έγκειται στην Ηράκλεια Σιντική. Αυτό διότι εικαζόταν τα προηγούμενα χρόνια ότι βρισκόταν στο Σιδηρόκαστρο κάτι που ταίριαζε με την απόσταση του Πευτιγγεριανού πίνακα (25 χλμ). 'Ομως το 2002, η Ηράκλεια Σιντική βρέθηκε σε έδαφος της Βουλγαρίας και συγκεκριμένα δίπλα από τον ποταμό Στρυμόνα στο ύψος της πόλης Rupite σε μια απόσταση 50-55 χλμ. από το Καλοκάστρο μέσω της στενωπού του Ρούπελ. Δηλαδή περίπου η διπλή απόσταση από αυτό που αναφέρει η ιστορική πηγή. Αντίστροφα τώρα, αν όντως η Ηράκλεια Σιντική βρίσκεται εκεί, και η απόσταση των 25 χλμ. που αναφέρει ο Πευτιγγεριανός Πίνακας είναι αληθής, η Ευπορία θα βρισκόταν περίπου στην είσοδο του στομίου των στενών Ρουπέλ, στο ύψος περίπου του Στρυμονοχωρίου.
Σχετικό άρθρο για την Ηράκλεια Σιντική στο έδαφος της Βουλγαρίας στον σύνδεσμο:
https://bnr.bg/el/post/100980600
{5} Το Στρυμονικό αναφέρεται ως Ουρλίακον το 1321. Περισσότερα σχετικά με το κάστρο Στρυμονικού στον σύνδεσμο:
http://amfitreidhs.blogspot.com/2023/01/blog-post_17.html?m=1
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, στον σύνδεσμο: http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1386152530 (παράγραφος 8).
- ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ: "Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα-Ο σημερινός νόμος Σερρών-Συμβολή στην μελέτη της γεωγραφίας και ιστορικής τοπογραφίας της περιοχής." Σελίδες: 677-678 (λήμμα: Καλόκαστρο) και σκαρίφημα Καλοκάστρου, σελίδα 803,σχέδιο 93.-ΣΑΜΣΑΡΗΣ Πέτρος.
- ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ-1976-Σάμσαρης Δημήτριος, σελίδες: 43-53,113, 117-118.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου