ΚΑΣΤΡΟ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ (Ν.ΣΕΡΡΩΝ)

 

  Σε λόφο με ονομασία Γραδίσκος ή Γκραντίσκος που βρίσκεται αμέσως βορειοδυτικά από το χωριό Άγιο Πνεύμα του νόμου Σερρών, βρίσκονται τα ερείπια ενός κάστρου. Πρόκειται για άγνωστο οχυρωμένο οικισμό πάνω σε φυσικό οχυρό λόφο, με τείχη Ρωμαϊκής- Πρωτοβυζαντινής εποχής (;). Βρίσκεται σε υψόμετρο 420 μέτρων. Η ονομασία Γκραντίσκος σημαίνει κάστρο {Σχ.1}. 

ΝΟΜΟΣ: ΣΕΡΡΩΝ

ΧΩΡΙΟ: ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 420 ΜΕΤΡΑ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΥΣΤΕΡΟΡΩΜΑΪΚΗ-ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (;)

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ

   Το κάστρο βρίσκεται σε οχυρό μακρόστενο λόφο, αμέσως βορειοδυτικά από το χωριό Άγιο Πνεύμα και ανήκει στους αρχικούς πρόποδες του Μενοικίου όρους. Έναντι του ανατολικά στον διπλανό λόφο, βρίσκεται η Μονή του Προφήτη Ηλία. Οι επιμηκείς κρημνώδεις πλευρές του κάστρου από ανατολικά και δυτικά διαρρέονται από βαθιές ρεματιές. Η νότια μεριά είναι αρκετά επικλινής και στις υπώρειες ξεκινάνε τα σπίτια του χωριού. Από την άλλη, στην βόρεια πλευρά σχηματίζεται ένας μικρός αυχένας με το γειτονικό χαμηλότερο ύψωμα.  Αποτελούσε το πιο ευπρόσβληπτο σημείο του κάστρου.  

  Ο λόφος περιβαλλόταν με ισχυρό τείχος περιμετρικά. Από το τείχος σήμερα σώζονται λιγοστά ερείπια στην βόρεια και στην ανατολική πλευρά. Η δόμηση του τείχους αποτελείται από λίθους διαφορετικών μεγεθών με λευκό ασβεστοκονίαμα ανάμεσα τους. Σε ένα τμήμα του βόρειου τείχους παρατηρείται και χρήση πλίνθων. Η περίμετρος του κάστρου υπολογίζεται περίπου σε 700-800 μέτρα!

 Το καλύτερο σωζόμενο τμήμα τείχους βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά. Πρόκειται για ένα τμήμα τείχους με μήκος περί τα 8 μέτρα με ύψος που φθάνει μέχρι 2.5 μέτρα. Τα ίχνη του τείχους είναι εμφανή στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής πλευράς σε μικρό ύψος.

Ν.Α. ΤΕΙΧΟΣ (ΥΨΟΣ 2.5 ΜΕΤΡΑ)

Ν.Α. ΤΕΙΧΟΣ

ΕΡΕΙΠΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ

  Στην βόρεια πλευρά υπάρχουν ερείπια  τείχους μήκους περίπου 70 μέτρων που έφραζε το πιο ευάλωτο σημείο του κάστρου. Σώζεται σε χαμηλό ύψος (μέχρι 1 μέτρο) και πάχος που κυμαίνεται από ένα έως δύο μέτρα. Στην βορειοανατολική γωνία υπάρχουν ίχνη πύργου. 

ΒΟΡΕΙΟ ΤΕΙΧΟΣ (ΠΑΧΟΣ 1 ΜΕΤΡΟ)

Βόρειο τείχος εσωτερικά (ύψος 1 μέτρο)

Βόρειο τείχος από ψηλά. Δεξιά φαίνεται ο μικρός σχηματιζόμενος αυχένας. 

   Στην νοτιοδυτική μεριά σώζεται ένα μικρό τμήμα του τείχους σε χαμηλό ύψος (έως 0.80 μέτρα).

ΥΠΟΛΕΊΜΜΑΤΑ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ

    Στην νότια μεριά τα ίχνη του τείχους είναι αρκετά δυσδιάκριτα, ενώ στην απόκρημνη δυτική πλευρά τα ίχνη χάνονται. Οι λόγοι που υπάρχουν τόσα λίγα ερείπια τείχους οφείλονται στο ότι έχουν σκεπαστεί από την βλάστηση με την πάροδο του χρόνου ή έχουν κατακρημνιστεί στις απότομες πλαγιές. Η σημαντικότερη αλλοίωση όμως φαίνεται να προήλθε από την λιθολόγηση, δηλαδή την αφαίρεση λίθων από κατοίκους του χωριού για χτίσιμο νέων οικιών και κτισμάτων , γεγονός σύνηθες σε όλην την Ελλάδα.

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ

   Παρατηρώντας τα χαλάσματα στον λόφο,  φαίνεται ότι εσωτερικά αλλά και εξωτερικά του τείχους υπήρχε οικισμός. Σε όλον τον χώρο του κάστρου υπάρχουν τεχνητά πλατώματα με θεμέλια κτισμάτων, διάσπαρτες πέτρες, κεραμικά και λιθοσωρούς.

Ο λόφος του κάστρου. Φαίνεται τα πλατώματα και τα χαλάσματα των κτισμάτων. 

 

Τείχος κτίσματος εσωτερικά του τείχους αποτελούμενο λίθους με ασβεστοκονίαμα. 

    Από το κάστρο υπάρχει τεράστια οπτική ορατότητα στον κάμπο των Σερρών αλλά και το σημαντικότερο κέντρο της περιοχής, τις Σέρρες. 

Το χωριό του Αγίου Πνεύματος και ο Σερραϊκός κάμπος, όπως φαίνονται από το κάστρο.

ΙΣΤΟΡΙΑ

   Το συγκεκριμένο κάστρο-οχυρωμένος οικισμός δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο από τις ιστορικές πηγές. Ο χώρος έχει κατοικηθεί από την προϊστορική εποχή (ύστερη Χαλκοκρατία).  Η θέση Γραδίσκος αποτελεί κυρηγμένο αρχαιολογικό χώρο από την Αρχαιολογική Υπηρεσια και αναφέρονται:  πλούσια ευρήματα της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και οικοδομικά λείψανα Ρωμαϊκών χρόνων. Στο αρχαιολογικό δελτίο 24-Β'2 (1969) αναφέρεται ότι στην θέση Γραδήσκος σώζονται ερείπια τειχών ακροπόλεως, ρωμαϊκών πιθανότατα χρόνων. Ανατολικά και βόρεια του λόφου υπάρχουν λαξευτοί στον ημίβραχο τάφοι που σαφώς φαίνεται ότι αποτελούσαν το νεκροταφείο του άγνωστου τούτου πολίσματος {Σχ.2}. Τα παραδοθέντα από τους χωρικούς νομίσματα είναι αρχαίων ελληνικών χρόνων (ως επί το πλείστον μακεδονικών πόλεων), ρωμαϊκών και πρώιμων βυζαντινών χρόνων {Σχ.3}. Ο Σάμσαρης Πέτρος αναφέρει στον χώρο επιφανειακή κεραμική υστέρων ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων.

      Συνεπώς πιθανολογούμε ότι πρόκειται για κάποιο αρχαίο πόλισμα με πιθανή ίδρυση στους ελληνιστικούς χρόνους (;), που απέκτησε οχύρωση την υστερορωμαϊκη περίοδο ένεκα βαρβαρικών επιδρομών και επιβίωσε έως και την πρωτοβυζαντινή εποχή. 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ 

Η προσέγγιση για το κάστρο γίνεται μέσω του χωριού του Αγίου Πνεύματος. Από το βορειοδυτικό άκρο του χωριού υπάρχει ασφάλτινος ανηφορικός δρόμος που οδηγεί στην Μονή Προφήτη Ηλία που βρίσκεται από το χωριό. Καθώς ανεβαίνουμε έχουμε στα δεξιά μας τον λόφο του κάστρου. Στα 1300 μέτρα στρίβουμε δεξιά στον δρόμο που οδηγεί στην Μονή Προφήτη Ηλία και μετά από 50 μέτρα αφήνουμε το όχημα μας. Από εκεί με πεζοπορία 350 μέτρων με νοτιοδυτική κατεύθυνση μέσα από μονοπάτια φθάνουμε στην βόρεια πλευρά του κάστρου. Η περιήγηση στο Κάστρο δυσχαιρένεται από την πυκνή βλάστηση.

 

Ο λόφος Γραδίσκος, όπως φαίνεται από το χωριό.

Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος 

ΣΧΟΛΙΑ

{Σχ.1} Η ονομασία Γκραντίσκος είναι Σλαβική και σημαίνει πόλη ή κάστρο. Παρόμοια τοπωνύμια: Λόφος Γκραντίστα στο Αχλαδοχώρι Σερρών και λόφος Γκραντήσκος στον Σφελινό Σερρών (αμφότερα κάστρα).

{Σχ.2} Ίδιου τύπου λαξευτοί βράχοι έχουν βρεθεί πλησίον του λόφου Καϊλιάς κοντά στο Δαφνούδι, όπου και εκεί υπάρχει κάστρο.

{Σχ.3} Τα νομίσματα, αργυρά και χάλκινα, έχουν παραστάσεις του Μάρκου Αυρήλιου (2ος αι. μ.Χ.) Σεπτίμιου Σεβήρου (μέσα 2ου -αρχές 3ου αι. μ.Χ.), Κλαυδίου Β' (3ος αι.μ.Χ.), Διοκλητιανού, καθώς και εποχής από το Κοινό των Μακεδόνων. Το Κοινό των Μακεδόνων είχε ιδρυθεί πριν την Ρωμαϊκή κατάκτηση, ενώ συνεχίστηκε μέχρι και την πρώιμη βυζαντινή εποχή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Σαμσάρης, Πέτρος «Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα», 2004, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Διδακτορική Διατριβή, 2004, σελ. 651-652.
2. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ: ΤΟΜΟΣ 24, ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΕΡΟΣ  Β'2 (1969), σελίδα 352, Κούκουλη Δ. 
3. ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΟΝ ΣΥΝΣΕΣΜΟ: http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1386152530&v17=