ΟΧΥΡΩΣΗ ΚΑΣΤΡΟΥ ΛΙΜΕΝΑΡΙΩΝ ΘΑΣΟΥ (Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ)

 

   Πάνω στο ορεινό χωριό με ονομασία Κάστρο στο νησί της Θάσου, στην νότια άκρη του οικισμού,  βρίσκονται τα ερείπια ενός μεσαιωνικού κάστρου πάνω σε μια βραχώδη απόληξη. Πρόκειται για ένα υστεροβυζαντινό κάστρο με οικισμό που αναφέρεται από τις ιστορικές πηγές με αρχική ονομασία Νεόκαστρο. Φαίνεται ότι ιδρύθηκε αρχικά από τους βυζαντινούς και αργότερα  πέρασε στα χέρια του Γενουάτικου οίκου των Gattelusi, πριν περάσει η κυριαρχία στους Τούρκους. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο οικισμός συνέχισε να κατοικείται και το κάστρο της χρησιμοποιούταν ως καταφύγιο από τις πειρατικές επιδρομές. Το κάστρο βρίσκεται σε δύσβατη τοποθεσία σε υψόμετρο 490 μέτρων και  σε μεγάλη απόσταση από την θάλασσα. Στο κέντρο του οικισμού, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Αθανασίου στου οποίου την τοιχοποιία έχουν διασωθεί μαρμάρινες επιγραφές σχετικές με το κάστρο που δίνουν πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες.  Εντός του φρουριακού περιβόλου υπάρχει η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Το κάστρο είναι κυρηγμένος αρχαιολογικός χώρος από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. 

ΝΟΜΟΣ: ΚΑΒΑΛΑΣ

ΝΗΣΙ: ΘΑΣΟΣ 

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ: ΛΙΜΕΝΑΡΙΩΝ

ΟΙΚΙΣΜΟΣ: ΚΑΣΤΡΟ

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 480-490 ΜΕΤΡΑ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟ

---

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ

     Το χωριό Κάστρο βρίσκεται στο κέντρο του νησιού και ανήκει στην Δημοτική Κοινότητα Λιμεναρίων. Το Κάστρο είναι πρώην μεσαιωνικός οικισμός και μάλιστα από τους  παλαιότερους του νησιού, αποτελούμενος από πετρόχτιστες οικίες. Στην νότια απόληξη του χωριού ορθώνεται φυσικό οχυρό και βραχώδες ύψωμα, στο οποίο υπάρχουν ερείπια κάστρου. Από αυτό το κάστρο έλαβε ο οικισμός το όνομα του με αρχική ονομασία Νεόκαστρο. Το χωριό Κάστρο ανήκει στον ορεινό όγκο του Υψαρίου και απέχει αρκετά μακρυά από την θάλασσα, όπου σε συνδυασμό με τον φρουριακό περίβολο, χάριζε μια σχετική ασφάλεια στους κατοίκους από τις πειρατικές επιδρομές. Στην ουσία το Κάστρο  βρίσκεται γαντζωμένο σε άκρη οροπεδίου που έχει την ονομασία Κάμπος. Επίσης το Κάστρο ήταν ορατό από την θάλασσα μόνο από ένα μικρό τμήμα στα νοτιοδυτικά. Από τις υπόλοιπες μεριές δεν υπήρχε οπτική επαφή με την θάλασσα κάτι που χάριζε περαιτέρω φυσική κάλυψη από τους πειρατές. 
     Από το μεσαιωνικό κάστρο σήμερα σώζονται ερείπια από το περιμετρικό τείχος και μία καμαροσκέπαστη δεξαμενή νερού (κιστέρνα) που αποτελούσε βάση ενός ορθογωνίου πύργου στο εσωτερικό του. Εντός του περιβόλου υπάρχει η εκκλησία του Προφήτη Ηλία και εξωτερικά πλάι  στο δυτικό τείχος, το παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου. Επίσης υπάρχουν τα λείψανα ενός πύργου στο δυτικό τείχος. 
          Να αναφέρουμε όμως ότι ο χώρος του φρουρίου υπέστη σημαντική αλλοίωση με τα χρόνια, διότι την περίοδο 1828-1940 μετατράπηκε σε νεκροταφείο του οικισμού και ο Προφήτης Ηλίας χρησιμοποιούταν ως κοιμητηριακή εκκλησία {Σχ.1}.

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ

        ΤΕΙΧΟΣ

Το τείχος βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση και η δόμηση του αποτελείται από λίθους διαφορετικών μεγεθών με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους. Η περίμετρος ειναι περίπου 210 μέτρα και ακολουθεί το κακοτράχαλο ανάγλυφο του εδάφους. Το μόνο βατό σημείο εισόδου για το φρούριο ήταν η βορειοδυτική ευπρόσβλητη πλευρά που βρίσκεται η πύλη σήμερα, από την οποία προσέγγιζαν οι κάτοικοι του Κάστρου για να εισέλθουν εντός του φρουριακού περιβόλου σε περίπτωση εχθρικής εισβολής. Οι υπόλοιπες πλευρές είναι αρκετές επικλινείς ή κάθετες. 

ΠΥΛΗ 

 Το τείχος με  το μεγαλύτερο ύψος βρίσκεται βορειοδυτικά εκεί που είναι η πύλη σήμερα με ύψος 3.20 μέτρα. 

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ (ΥΨΟΣ 3.20) 

Στην δυτική πλευρά σώζεται συνεχές τείχος μήκους 40-50 μέτρων με ύψος που κυμαίνεται κατά μέσο όρο δύο με δυόμιση μέτρα και πάχος 1.10 μέτρα. 

ΔΥΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ (ΥΨΟΣ 2.5) 

ΔΥΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ

ΔΥΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ

ΠΑΧΟΣ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ (1,10)

ΤΜΗΜΑ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ ΠΟΥ ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΙ ΤΑ ΚΕΝΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ

Στην βόρεια και στην ανατολική μεριά σώζεται τείχος με ύψος από ένα έως ενάμιση μέτρο. 

ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ (ΥΨΟΣ 1.5 ΜΕΤΡΟ)

Στην απροσπέλαστη νότια-νοτιοδυτική μεριά τα ίχνη του τείχους χάνονται και τα βράχια είναι κάθετα. 

ΤΑ ΚΑΘΕΤΑ ΒΡΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΜΕΡΙΑΣ

Στο δυτικό τείχος είναι εμφανή τα ερείπια ενός κατεστραμμένου πύργου που υπήρχε στο σημείο και λίγο πιο δίπλα το εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου. 

ΕΡΕΙΠΙΑ ΠΥΡΓΟΥ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΜΕΡΙΑΣ

ΕΞΩΚΚΛΗΣΙ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Στον εσωτερικό  χώρο υπάρχει μια δεξαμενή νερού (κιστέρνα) με διαστάσεις 9×4 με καμαροσκέπαστη οροφή, η οποία φαίνεται ότι αποτελούσε βάση πυργοκατοικίας. Να αναφέρουμε ότι η κιστέρνα χρησιμοποιήθηκε ως οστεοθήκη κατά την διάρκεια της μετατροπής του οχυρωματικού περιβόλου σε νεκροταφείο (1828-1940). 

ΔΕΞΑΜΕΝΗ

Μπαίνοντας από την πύλη, δεσπόζει η εκκλησία του Προφήτη Ηλία που χτίστηκε το 1862 σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στον βόρειο τοίχο του ναού. Παρατηρώντας το έδαφος εντός του κάστρου,  παρατηρούμε θεμέλια και διάσπαρτες πέτρες με κεραμικά που αποτελούσαν κτίσματα του κάστρου που έχουν καταρρεύσει πλήρως. 

ΝΑΟΣ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Το κάστρο από δυτικά.

---

ΙΣΤΟΡΙΑ

    Πλούσια η ιστορία του μεσαιωνικού οχυρωμένου οικισμού του Κάστρου, που η ιστορία του φαίνεται ότι ξεκινά κάπου μέσα στον 13ο αιώνα (πριν το 1287) μέχρι και τις αρχές 20ου αιώνα που εγκαταλείφθηκε. Για την υστεροβυζαντινή περίοδο και την Τουρκοκρατία, βρίσκουμε αρκετές αναφορές στις ιστορικές πηγές που αφορούν το Κάστρο και γενικότερα το νησί της Θάσου. Επίσης, τρεις μαρμάρινες επιγραφές στην τοιχοποιία του ναού του Αγίου Αθανασίου στο κέντρο του οικισμού, δίνουν σπουδαίες πληροφορίες για το Κάστρο και αφορούν γεγονότα των αρχών του 15ου αιώνα.  
     Η αρχική του ονομασία Κάστρου ήταν Νεόκαστρο (ή Neokastrum) και διατηρήθηκε μέχρι το 1453 (άλωση Κωνσταντινούπολης). Μετέπειτα την εποχή της Τουρκοκρατίας αναφέρεται ως  Γενί Χισάρ ή "Yeni Hisar" στα τουρκικά έγγραφα που σημαίνει Νέο Κάστρο στην τουρκική γλώσσα. Αργότερα με τα χρόνια άρχισε να αναφέρεται σκέτο Κάστρο και αυτή είναι η ονομασία που επικράτησε οριστικά και αναφέρεται μέχρι σήμερα.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΙΚΙΣΜΟΥ:

    Οι πρώτοι κάτοικοι του οικισμού του Κάστρου προήλθαν από το σημερινό χωριό Καλύβια ή Μέση, όπως αναφέρεται στις περισσότερες τουρκικές αλλά και ελληνικές πηγές. Την εποχή των Σταυροφοριών, η Μέση και άλλοι παράλιοι οικισμοί της Θάσου υπέστησαν φοβερές καταστροφές. Η μεγάλη ανασφάλεια που επικρατούσε μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 σε συνδυασμό με τις πειρατικές επιδρομές είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη των παράλιων χωριών και την σύμπτυξη τους στο εσωτερικό. Τότε οι κάτοικοι της Μέσης, περίπου το 1204, ανέβηκαν στα ορεινά για να προφυλαχθούν και ένα χιλιόμετρο νότια του σημερινού Κάστρου ίδρυσαν οικισμό που η προφορική παράδοση τον διασώζει με το όνομα Άγιος Ευστράτιος. Απομεινάρι αυτού του οικισμού είναι η ομώνυμη εκκλησία του Αγίου Ευστρατίου. Λίγα χρόνια αργότερα οι γύρω οικισμοί μαζί με τους κατοίκους του Αγίου Ευστρατίου συμπτύχθηκαν για λόγους ασφαλείας στην πιο οχυρή θέση  στο χώρο του σημερινού Κάστρου. Εκεί έβρισκαν καταφύγιο και προστασία πίσω από τον φρουριακό περίβολο του Νεόκαστρου, δηλαδή κάποιου νέου κάστρου που δημιουργήθηκε εκεί. 

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ:
      Η παλαιότερη αναφορά για τον οικισμό του Κάστρου γίνεται με χρυσόβουλο λόγο του Ανδρόνικου Β' του Παλαιολόγου το 1287 μ.Χ. που επιβεβαιώνει μετόχια και κτήματα στην Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους που αφορούν τον Θεολόγο και το Νεόκαστρο: <<έτερος ναός εντός του Νεοκάστρου επ΄ ονόματι του αρχιστρατήγου των άνω δυνάμεων Μιχαήλ, έχων οικήματα περί αυτόν διάφορα, συν τη ετησίως εκείσε τελουμένη δημοτελεί πανηγύρει κατά την ογδόην νοεμβρίου>>. Συνεπώς, η συγκεκριμένη ονομασία Νεόκαστρο υποδηλώνει ότι ήδη από το 1287 είχε δημιουργηθεί οχυρωμένος οικισμός στο Κάστρο. Συνεπώς, από αυτό υποθέτουμε ότι αυτό το νέο κάστρο χτίστηκε κάποια χρονική στιγμή μέσα στον 13ο αιώνα και πριν το 1287. Το καινούργιο αυτό φρούριο ονομάστηκε Νεόκαστρο, τονίζοντας έτσι με αυτόν τον τρόπο το Παλιόκαστρο που υπήρχε πάνω από τον οικισμό των Καλυβίων (Μέσης).  Τα ερείπια του Παλιόκαστρου είναι ορατά σήμερα πάνω σε πλάτωμα λόφου {Σχ.2}.
       Οι πληροφορίες που έχουμε για την Θάσο του 13ου αιώνα είναι ότι άλλοτε γίνεται ναυτική βάση των βυζαντινών και άλλοτε των πειρατών. Το 1261 όμως, ο Μιχαήλ Η' ο Παλαιολόγος ανακτά την Κωνσταντινούπολη και επέρχεται μια αναδιοργάνωση στο νησί. Ίσως κάπου ανάμεσα στο 1261 και 1287 υποθέτουμε ότι μπορεί να δημιουργήθηκε το Νεόκαστρο. 
       Το έτος 1307 γνωρίζουμε ότι η Θάσος καταλήφθηκε προσωρινά από τον Γεννουάτη Tedisio Zaccaria αλλά το 1313 ανακαταλήφθηκε από τους Βυζαντινούς. Το 1350 η Θάσος δέχθηκε λεηλασία από Τούρκους πειρατές. Λίγο αργότερα το 1355 το νησί παραχωρείται προσωρινά στον οίκο των Gattelusi. Την περίοδο 1357-1394 το νησί παραχωρείται στους Αλέξη και Ιωάννη Παλαιολόγο, οι οποίοι το 1371 έχασαν τις έναντι ακτές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης από τους Τούρκους και έτσι στρέφουν όλες τις φροντίδες τους στην μοναδική τους κτήση, την Θάσο. 

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ:
     Το 1357, έχουμε και την δεύτερη αναφορά για το Κάστρο,  όπου ο Στρατοπεδάρχης Αλέξιος και μέγας Πριμικύριος Ιωάννης στο γράμμα τους προς την Μονή Μεγίστης Λαύρας που σώζεται στο αρχείο της (Actes de Lavra II, 1975, σσ. 67-72), διαβεβαιώνει τους μοναχούς ότι τα τρία μετόχια της Μονής στην Θάσο, ήτοι του Αγίου Αθανασίου στο Νεόκαστρο, του Αρχιστράτηγου στα Κίναρα και της Παναγίας στην Ποταμιά θα παραμείνουν απαραβίαστα. <<...περί που το Νεόκαστρον λεγόμενον μετόχιον εις όνομα τιμώμενον του οσίου και θεοφόρου ημών τιμώμενου Αθανασίου...>>. Από αυτήν την πληροφορία υποθέτουμε ότι ο ναός του Αγίου Αθανασίου που υπάρχει στο κέντρο του οικισμού να υπήρχε από τότε.

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ:

       Πάρα πολύ σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία του κάστρου αντλούμε από τρεις επιγραφές που βρέθηκαν εντοιχισμένες στον νότιο τοίχο του ναού του Αγίου Αθανασίου στο κέντρο του οικισμού, οι οποίες προφανέστατα αφαιρέθηκαν από τον οχυρωματικό περίβολο και τοποθετήθηκαν στον ναό που χτίστηκε (ανακαινίστηκε) το έτος 1804, όταν πήρανε άδεια για να ανακαινίσουν τον ναό. Ο αρχικός ναός πρέπει να χτίστηκε αρκετό καιρό πριν, πιθανόν και πριν το 1287, αφού αναφέρεται μετόχι Αγίου Αθανασίου στο Νεόκαστρο.  Γενικότερα ο ναός φαίνεται ότι έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις. 

1η ΕΠΙΓΡΑΦΗ

Η πρώτη επιγραφή αναφέρει: 

Ανηκοδομήθι

το κάστρο ,sϡlα (1403)

και ανηγέρθη ο πύ-

ργος εκ βάθρων

δια συνδρομής 

Κωνστα(ν)τίν(ου) κ(αι) Ιω(άννου)

Των Κωνσταν(τινοπουλιτών). 

Δηλαδή σύμφωνα με την επιγραφή, το κάστρο (οχυρωματικός περίβολος) ανηκοδομήθηκε το το έτος 1403 μ.Χ. Η λέξη ''ανηκοδομήθι'' σημαίνει ότι ανακαινίσθηκε ή ξαναχτίστηκε (το προυπάρχων κάστρο). Η χρονολογία sϡlα  αντιστοιχεί στον αριθμό 6911 από Κτίσεως Κόσμου. Οι βυζαντινοί θεωρούσαν ως αρχή χρονολόγησης το 5508 πριν την γέννηση του Χριστού. Συνεπώς για να βρούμε την ακριβή ημερομηνία μετά την γέννηση του Χριστού κάνουμε την σχετική αφαίρεση: 6911-5508=1403 μ.Χ.

Στην συνέχεια αναφέρεται:'' ανηγέρθη πύργος εκ βάθρων..'' Αυτό σημαίνει ότι χτίστηκε κάποιος καινούργιος πύργος στο κάστρο (εκ βάθρων), ''..δια συνδρομής Κωνσταντίνου και Ιωάννου των Κωνσταντινοπολιτών.'':Οι δύο Κωνσταντινοπουλίτες άνδρες Ιωάννης και Κωνσταντίνος που αναφέρει η επιγραφή ότι έκτισαν το κάστρο, πιθανόν να ήταν συγγενείς ή ευγενείς του αυτοκράτορα που έστειλε ο Μανουήλ Β' Παλαιολόγος στο νησί στο πλαίσιο της ενίσχυσης περιοχών που επιστράφηκαν την εποχή αυτή στους βυζαντινούς.

Πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτή είναι η τελευταία περίοδος του Βυζαντίου που εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε παρακμή, η Κωνσταντινούπολη ήταν αδύναμη και οι Τούρκοι προέλαυναν στην βόρειο Ελλάδα, έχοντας υπό την κατοχή τους μεγάλα τμήματα. Ύστερα όμως από μια συντριβή που έπαθαν οι Τούρκοι από τον Μογγόλο Ταμερλάνο το 1402 στην μάχη της Άγκυρας και την εμφύλια διαμάχη που ακολούθησε μεταξύ των γιων του Βογιαζήτ, ο τότε Βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ Παλαιολόγος επωφελείται και παίρνει εδάφη από τους Τούρκους μεταξύ των οποίων και την Θάσο. Έτσι βρήκε την ευκαιρία και έχτισε μια σειρά από οχυρωματικά έργα σε Μακεδονία, Θράκη και νησιά Βορείου Αιγαίου. Την περίοδο αυτή, το έτος 1400, η Θάσος υπολογίζεται ότι είχε περίπου 4000 κατοίκους.

2η ΕΠΙΓΡΑΦΗ

Η δεύτερη επιγραφή είναι εντοιχισμένη στην δεξιά πλευρά της εισόδου του ναού του Αγίου Αθανασίου. Εικονίζεται ανάγλυφος σταυρός που κρατιέται από δύο χέρια και στις τέσσερις ελεύθερες εσωτερικές γωνίες αναγράφει: ΙC, XC, N, K, δηλαδή Ιησούς Χριστός Νικά. Στο κάτω μέρος υπάρχει επιγραφή: 

Έτους sϡκβ'  (ι)ν(δικτιών)ο(ς) θ' Μαΐω κδ'. Δηλαδή 24 Μαΐου 1414 ή 1416 σύμφωνα με την ινδικτιώνα, η οποία πιθανόν έχει αναγραφεί λάθος. Η ινδικτιώνα ήταν ένα παλαιό πολύπλοκο σύστημα 15ετούς μέτρησης που χρησιμοποιήθηκε και από τους βυζαντινούς. Πιθανότερο έτος το 1414.

  Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι το έτος 1414 ο Μανουήλ Παλαιολόγος πολιορκεί το νησί που το κατείχε ο Γεώργιος Gattelusi και ότι το έτος 1416 ο Μανουήλ Παλαιολόγος παρέδωσε την Θάσο, μαζί με το εν λόγω κάστρο, στον Γενουάτικο οίκο των Gattilusi, στην απέλπιδα προσπάθεια του να σώσει την Βασιλεύουσα. Επίσης, το 1416 την Θάσο έφθασαν πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη. Συνεπώς, η επιγραφή αυτή πιθανόν να σχετίζεται με κάποιο από αυτά τα γεγονότα. Οι Gattilusi ή Γατελούζοι ήταν μία πανίσχυρη οικογένεια από την Δημοκρατία της Γένοβας που κυβέρνησε πολλά νησιά στο βόρειο Αιγαίο από το 1355 μέχρι και τα μέσα του 15ου αιώνα και είχε πανίσχυρους δεσμούς με την δυναστεία των Παλαιολόγων. 

3η ΕΠΙΓΡΑΦΗ (ανεστραμμένη φωτογραφία για να φαίνεται κανονικά).

Η τρίτη επιγραφή είναι δίγλωσση: στην λατινική και στην ελληνική και είναι τοποθετημένη ανάποδα στον τοίχο. Στο μέσο έχει το οικόσημο των Gattiluzi, το οποίον φέρει ως στέμμα τέσσερα "Β". Δεξιά και αριστερά εικονίζονται δύο οικόσημα των Grimaldi.  Στο πάνω μέρος υπάρχει η εξής λατινική επιγραφή:

In Christi no(m)i(n)e factun est MCCCCCXXIIII (1534) die p(rima) ap(ri)llis

Μετάφραση: Στο όνομα του Χριστού έγινε την πρώτη ημέρα του Απριλίου το 1534. 

Και στα άκρα από κάτω δύο επιγραφές στα ελληνικά:

Έτους   sϡlβ' (1434)         Μπέρτο Γριμαλτάο 

 Στην επιγραφή υπάρχουν δύο χρονολογήσεις: Η λατινική MCCCCCXXIIII (1534) και η ελληνική  sϡlβ' (1434). Υπάρχει προφανώς λάθος του χαράκτη διότι το 1534 η Θάσος βρισκόταν στα χέρια των Τούρκων. Άρα θεωρούμε ως σωστή την ελληνική χρονολόγηση δηλαδή το έτος 1434. Ο Μπέρτο Γριμαλτάο που αναφέρει η επιγραφή είναι ο Oberto Grimaldi που υπήρξε γνωστός καπετάνιος  του Dorino Gattilusi. Η επιγραφή αυτή αναφέρεται σε κάποιο κτίσμα που έκτισε στο ήδη υπάρχον κάστρο.

              

     Όταν επισκέφθηκε την Θάσο ο Κυριάκος της Αγκόνας στα 1444-45 αναφέρει ως οικισμούς:  το Κάστρο ως Neokastrum και ότι είναι σημαντικό εμπορικό κέντρο, τον Λιμένα, την Καλλιράχη (Calliarachium), την Παναγία (Anastasium), την Ποταμιά (Potamium) και τα Κοινυρα (Chinarium).

Το 1453 η Κωνσταντινούπολη κυριεύεται από τους Τούρκους και δύο χρόνια αργότερα, το 1455 οι Gattilusi, παραχωρούν με Συνθήκη τη Θάσο στο Σουλτάνο.
           Όμως μετά την κατάληψη του νησιού από τους σταυροφόρους του πάπα Καλλίστου (1457) και την επανακατάληψη του από τους Τούρκους, το 1460 οργισμένος ο Μωάμεθ Β΄ διατάζει τον εκτοπισμό των κατοίκων που φοβισμένοι είχαν καταφύγει στα βουνά,στην Κωνσταντινούπολη. Το νησί μένει σχεδόν έρημο. Η εικόνα του εξανδραποδισμού των κατοίκων του νησιού δεν διασώθηκε. Με την λήξη του Α΄ Βενετοτουρκικού πολέμου οι Τούρκοι εκδικούμενοι το νησί για τον φιλοβενετικό ρόλο του, εκτοπίζουν το 1479 στην Κωνσταντινούπολη, όσους κατοίκους είχαν μείνει στο νησί μετά τον εξανδραποδισμό του 1460. Το νησί μένει σχεδόν έρημο, ενώ είναι πιθανόν λίγοι κάτοικοι του να έχουν διαφύγει πάλι στα βουνά. Σύντομα η Θάσος επανακάμπτει και όσοι κάτοικοι σώθηκαν κρυμμένοι στα βουνά επιχειρούν να επιστρέψουν στις εστίες τους, αποφεύγοντας τις παράλιες θέσεις καθώς διαισθάνονται ότι μόνο τα βουνά τους προστατεύουν. Από τους οικισμούς που ανάφέρει ο Κυριάκος της Αγκόνας ξανακατοικούνται οι οχυρωμένοι οικισμοί: Limanhisar, Κακηράχη (Calliarachium) και Yenihisar (Νεόκαστρο) και εγκαταλείπονται οι ανοχείρωτοι Anastasium, Ποταμιά (Potamium) και Κοίνυρα (Chinarium) και οι υπόλοιπες βυζαντινές θέσεις. 
       O Piri Reis 1520-6 αναφέρει για την Θάσο ότι υπάρχουν τρία καλοδιατηρημένα κάστρα: Το Limanhisar που είναι το κάστρο πάνω από το Λιμένα, το Γενί Χισάρ δηλαδή Νεόκαστρο  που είναι το σημερινό Κάστρο και αναφέρει ότι βρίσκεται χτισμένο μέσα στο βουνό στο κέντρο του νησιού και το τρίτο λέγεται Καγκιρί που είναι κτισμένο πάνω σε μυτερό βράχο και είναι πιθανόν ο παλιός οικισμός της Καλλιράχης στην θέση Κακηράχη.

       Ο περιηγητής του 16ου αιώνα Francesco Piacenza,  αναφέρει τα τρία γνωστά κάστρα: τον Λιμένα, το Κάστρο και την Κακηράχη που είχαν πολλούς κατοίκους.

       Ο Boschini που επισκέφθηκε το νησί πριν το 1658 αναφέρει τις γνώστες πληροφορίες με πλούσιο νησί και τρεις οχυρωμένες πόλεις.

     Το 1707 ο πύργος που υπήρχε στο κάστρο αποτελούσε σωρό ερειπίων και σωζόταν μόνο η κιστέρνα. Έτσι αναφέρει ο ιερέας Branconnier που επισκέφθηκε το κάστρο την χρόνια αυτή.

        Ο Αυστριακός Prokes Fon Esten, που επισκέφθηκε το Κάστρο τον Αύγουστο του 1828, έγραψε ότι το χωριό ήταν κτισμένο σε έναν «παράξενο βραχώδη κύβο κατά τις τρεις πλευρές του κάθετα πελεκημένο». 

            Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο  οχυρωματικός περίβολος του κάστρου μετατράπηκε σε νεκροταφείο με κοιμητηριακή εκκλησία τον Προφήτη Ηλία. Η άκρη αυτή που βρισκόταν το κάστρο ήταν γνωστή ως Αϊ-Λιας λόγω του Προφήτη Ηλία και ως πύργος από ανάμνηση των κατοίκων για κάποιο πύργο που υπήρχε και γκρεμίστηκε σε κάποια άγνωστη χρονική περίοδο της Τουρκοκρατίας.

         Το Κάστρο ακολούθησε την πορεία της Θάσου και κατοικούνταν συνεχώς την εποχή της Τουρκοκρατίας. Γενικότερα, κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο οικισμός αναπτύχθηκε πολύ και έγινε ένας από τους πολυανθρωποτέρους του νησιού. Η ευημερία που απολάμβαναν οι κάτοικοι του οικισμού διακόπτονταν ανά καιρούς από τις επιδρομές πειρατών που λυμαίνονταν τα νησιά του Αιγαίου μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε οι κάτοικοι έβρισκαν καταφύγιο εντός του φρουριακού περιβόλου του κάστρου. Μία τέτοια επιδρομή γνώρισε το Κάστρο το 1882 από πολυπληθή ομάδα πειρατών που λεηλατούσε το χωριό για μέρες.

       Από το 1903 και μετά το χωριό αρχίζει να ερημώνει, αφού οι κάτοικοι εγκαταλείπουν τον οικισμό και εγκαθίστανται στα παράλια  χωριά (Λιμενάρια, Καλύβια) για να εργαστούν στα ορυχεία/μεταλλεία της γερμανικής εταιρίας Spiegel. Το 1912 το νησί απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο και ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Μέσα στις πρώτες δεκαετίες του 20 αι. ο οικισμός εγκαταλείφθηκε. Πάντως, τα τελευταία χρόνια ο οικισμός ξεκίνησε να κατοικείται πάλι από λιγοστούς κατοίκους.  

 Πληθυσμός επί Τουρκοκρατίας:

      Το 1515 αναφέρεται ότι είχε 94 σπίτια και το 1550 είχε 114 σπίτια. Το 1569-70 είχε 257 σπίτια , το 1601 είχε 256 , το 1626-7 είχε 168 σπίτια ,το 1706 είχε 118 σπιτια. Το 1830-31 είχε 92, το 1902 είχε 1280 κατοίκους και το 1912 είχε 1200 κατοίκους. 

   Κεραμική:

   Από αρχαιολογικής άποψης, ο Χαράλαμπος Μπακιρτζής αναφέρει ότι εντόπισε εντός και εκτός του φρουριακού περιβόλου όστρακα μεταβυζυντινής και υστεροβυζαντινής περιόδου και σύμφωνα με τον ίδιο  ο χώρος γενικότερα χρήζει περαιτέρω αρχαιολογικής έρευνας.

 

Άγιος Αθανάσιος στο κέντρο του οικισμού (1804).

---

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ 

    Η προσέγγιση στο Κάστρο γίνεται μέσω ασφαλτόδρομου 11 χιλιομέτρων που ξεκινάει από τα Λιμενάρια και οδηγεί στο χωριό Κάστρο. Φθάνοντας στην είσοδο του  χωριού, παρατηρούμε τις παραδοσιακές πετρόχτιστες οικίες.  Από εκεί με αυτοκίνητο ή πεζοί διανύοντας μία απόσταση μισού χιλιομέτρου φθάνουμε στο νότιο άκρο του χωριού όπου και τα ερείπια του φρουριακού περιβόλου με τον Προφήτη Ηλία. Υπάρχουν και σχετικές πινακίδες.

Το κάστρο όπως φαίνεται από τον οικισμό.

Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος 

ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

---

 ΣΧΟΛΙΑ

{Σχ.1} Τα τείχη του κάστρου αποτελούσαν έτοιμο δομικό υλικό για να χτιστούν νέες οικίες και κτίσματα στο χωριό.  Ένα παράδειγμα αποτελούν και οι τρεις μαρμάρινες πλάκες που προφανέστατα μεταφέρθηκαν από τον χώρο του φρουρίου και τοποθετήθηκαν στον νότιο τοίχο του ναού του Αγίου Αθανασίου στο κέντρο του χωριού. Από την άλλη πλευρά στην βορειοδυτική πλευρά που βρίσκεται η πύλη μέχρι και το μέσο της ανατολικής πλευράς είναι εμφανής μεταγενέστερη συμπλήρωση του αρχικού τείχους από πάνω  με πέτρες και τσιμέντο για συνδετικό υλικό. 

{Σχ.2} Περισσότερα σχετικά με το Παλιόκαστρο Καλυβίων  στον σύνδεσμο: 

http://amfitreidhs.blogspot.com/2023/08/blog-post_10.html

---

ΒΙΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΣΤΡΟΥ (Θάσος, 2015), Αυγουστίδης Γεώργιος, σελίδες: 7-30.
• ΑΤΛΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ-ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ, Ν. Γκιολές-Γ. Πάλλης (επιμ.), Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Αθήνα 2014, σελίδες 314-315.
• Διδακτορική διατριβή: Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου-Ιστορική, κοινωνική και κατασκευαστική προσέγγιση, Σαπφώ Παν. Αγγελούδη Ζαρκάδα (Καβάλα 2011), σελίδες: 49-72, 80, 83, 85, 114, 120, 127, 157, 183, 185, 187, 310 και 340.
• ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ στον σύνδεσμο: https://www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=168058&type=Space
• ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ: Πολιτιστικός σύλλογος Λιμεναρίων "Το Κάστρο", στον σύνδεσμο: https://politistikostokastro.gr/o-topos-mas/istoria-tou-kastrou/
• ΤΡΕΙΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ, Χαράλαμπος Μπακιρτζής, σελ.7-20.
• ESSAYS ON THE LATIN ORIENT, William Miller (1921), (IV) The Jenoese Colonies in Greece, page 288. στον σύνδεσμο: https://books.google.gr/books?id=Wcw7AAAAIAAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

---

      
ΑΜΦΙΤΡΕΙΔΗΣ