ΚΑΣΤΡΟ ΗΛΙΟΚΩΜΗΣ (Ν. ΣΕΡΡΩΝ)

      Τρία χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το χωριό Ηλιοκώμη του νομού Σερρών, πάνω σε ύψωμα με ονομασία Καϊλές στο Παγγαίο όρος, βρίσκονται τα ερείπια ενός κάστρου. Πρόκειται για ένα κάστρο βυζαντινής περιόδου σε δύσβατη τοποθεσία, σε υψόμετρο 925 μέτρων, με απεριόριστη θέα στην ευρύτερη περιοχή. Εντός των τειχών υπήρχε οικισμός αλλά και μια βυζαντινή εκκλησία. Η ονομασία του υψώματος σημάνει κάστρο {Σχ.1}.

ΝΟΜΟΣ: ΣΕΡΡΩΝ

ΧΩΡΙΟ: ΗΛΙΟΚΩΜΗ 

ΘΕΣΗ: ΚΑΪΛΕΣ

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 890-925 ΜΕΤΡΑ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ

    Το κάστρο Ηλιοκώμης βρίσκεται σε ένα ύψωμα που αποτελεί απόληξη μίας βουνοπλαγιάς του Παγγαίου όρους και διαχωρίζεται με ένα στενό αυχένα που σχηματίζεται στο ανατολικά. Αυτό το σημείο ήταν και το πιο ευπρόσβλητο του κάστρου, εξού και η ισχυρή οχύρωση που υπάρχει στην πλευρά αυτή. 

Ο αυχένας όπως φαίνεται από την ανατολική γωνία του τείχους. 

    Το κάστρο έχει ατρακτοειδές σχήμα, με κατεύθυνση από ανατολικά προς τα δυτικά. Το ανατολικό άκρο είναι το  ψηλότερο σημείο του κάστρου (925μ.) και το δυτικό το χαμηλότερο (890μ.). Η περίμετρος του κάστρου είναι περίπου 450 μέτρα. Στην νότια μακρυά πλευρά δεν υπάρχει οχύρωση, διότι τα κάθετα βράχια της πλευράς αυτής, χάριζαν φυσική προστασία. Στην δυτική και στην βόρεια, που είναι αρκετά επικλινείς υπάρχουν δυσδιάκριτα ίχνη τείχους τα οποία φαίνεται ότι έχουν σκεπαστεί από την πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο του κάστρου. Νότια και βορειοδυτικά του κάστρου σχηματίζονται βαθιές ρεματιές. 

Τα κάθετα βράχια της νότιας πλευράς. Επίσης, φαίνεται η κατηφορική κλίση του υψώματος ανατολικά προς δυτικά. 

       ΤΕΙΧΟΣ

     Από το κάστρο σώζονται ερείπια τείχους μήκους 80 μέτρων που καλύπτουν την ευάλωτη στενή ανατολική μεριά. Στην ουσία η ανατολική μεριά είναι μια τριγωνική μύτη από την οποία ξεκινάει τείχος με Ν.Α. και Β.Α. κατεύθυνση. Πρόκειται για τείχος με ύψος που κυμαίνεται από 2 έως 3.5 μέτρα και πάχος από 1.5 έως 2.5 μέτρα. Η δόμηση του αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό ανάμεσα τους. Στο συνδετικό κονίαμα παρατηρείται πυκνή παρουσία τριμμένου κεραμιδιού. 

Το τείχος της ανατολικής μεριάς. Στο σημείο που κάνει την τριγωνική μύτη υπάρχει άνοιγμα. Εδώ πιθανόν να βρισκόταν η κεντρική πύλη του κάστρου.

Ν.Α. ΤΕΙΧΟΣ: ΥΨΟΣ 3-3.5 ΜΕΤΡΑ

Ν.Α. ΤΕΙΧΟΣ ΜΗΚΟΥΣ 20 ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΠΑΧΟΥΣ 2-2.5 ΜΕΤΡΩΝ

Β.Α. ΤΕΙΧΟΣ (ΥΨΟΣ 2-2.5 ΜΕΤΡΑ)

ΤΕΙΧΟΣ ΑΠΟ ΕΝΤΟΣ

Β.Α. ΤΕΙΧΟΣ (ΜΗΚΟΣ 25 ΜΕΤΡΑ)

ΤΜΗΜΑΤΑ Β.Α ΤΕΙΧΟΥΣ

   Στην δυτική και στην βόρεια μακρυά βόρεια πλευρά που έχουν αρκετά επικλινή εδάφη, βρέθηκαν λιγοστά ίχνη τείχους. Άγνωστο αν περιβαλλόταν από συνεχές τείχος όπως στην ανατολική μεριά.  

ΛΙΓΟΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΕΙΧΟΥΣ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΠΛΕΥΡΑ, ΠΝΙΓΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗ

     Πλάι στο Ν.Α. τείχος βρέθηκαν τα ερείπια ενός βυζαντινού ναού. Συγκεκριμένα βρέθηκαν τα ερείπια της  ημικυκλικής κόγχης του ιερού βήματος  και ενός ακόμα χώρου κολλητά με το Ν.Α. τείχος. Αυτός ο χώρος (νότια του ιερού βήματος) πιθανόν ήταν το μέρος που εκκλησιαστικά αποκαλείται διακονικό. Συγκεκριμένα σώζεται το άνω μέρος της θύρας που οδηγούσε στο διακονικό. Παρατηρήθηκαν διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη εντός των ερειπίων του ναού αλλά και γύρω από αυτόν, όπως ανάγλυφα μάρμαρα, τμήματα κιόνων αλλά και κιονόκρανα. Τα ερείπια του βυζαντινού αυτού ναού αναφέρεται ότι αποκαλύφθηκαν ένεκα λαθρανασκαφής το 1970. Να αναφέρουμε επίσης ότι σε διαδικτυακή δημοσίευση φωτογραφιών του 2005 υπάρχει και μαρμάρινο μέλος με εγχάρακτο σταυρό {Σχ.2}.

ΗΜΙΚΥΚΛΙΚΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΙΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ

Η θύρα που οδηγούσε στο διακονικό.

ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ (Διάμετρος 30 εκατοστών)

ΤΜΗΜΑ ΚΙΟΝΑ

ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΜΑΡΜΑΡΟ

  Εντός της περιμέτρου υπήρχε πυκνή δόμηση οικιών και άλλων κτισμάτων του κάστρου. Σε πάρα πολλά σημεία παρατηρούνται λιθοσωροί και θεμέλια κτισμάτων που έχουν καταρρεύσει και διάσπαρτες σπασμένες κεραμίδες στέγης. Επίσης ανάμεσα στα σκόρπια κεραμικά, παρατηρήθηκαν αρκετά τμήματα από στόμια αποθηκευτικών πιθαριών {Σχ.3}.

ΕΡΕΙΠΙΑ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΦΩΡΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΙΑΣΠΑΡΤΟΥΣ ΛΙΘΟΣΩΡΟΥΣ

ΣΠΑΣΜΕΝΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΣΤΟΜΙΑ ΠΙΘΑΡΙΩΝ

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ 

    Άγνωστη η ιστορία του εν λόγω κάστρου. Βρίσκεται σε οχυρή ορεινή θέση με μεγάλη ορατότητα στην ευρύτερη περιοχή. Χρονικά τοποθετείται κάπου στην βυζαντινή περίοδο. Πιθανόν πρόκειται για την περί την Κορομίσταν (Κορμίστα) διακειμένη σεβασμία μονή επ' ονόματι τετιμωμένη των Αγίων Αναργύρων και περιωνύμων εν θαύμασιν, για την οποίαν γίνεται λόγος σε χρυσόβουλο του Αλέξιου Κομνηνού (1081-1118 μ.Χ.) {Σχ.4}. Άλλες αναφορές από τις πηγές για την Μονή Αγίων Αναργύρων έχουμε την χρονική περίοδο (1265-1348). Τα ερείπια του βυζαντινού ναού που υπάρχουν εντός δείχνουν επιμελημένη κατασκευή και σε συνδυασμό με την θέση της να βρίσκεται πάνω από την Κορμίστα, συγκεντρώνει  αρκετές πιθανότητες να ήταν το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, το οποίο διέθετε οχύρωση, όπως είναι λογικό, χωρίς αυτό να αναφέρεται στις πηγές.

 Η Ηλιοκώμη που είναι το πλησιέστερο χωριό, αναφέρεται ως Τζερέπλιανη τον Ιανουάριο του έτους 1316 σε απογραφικό πρακτικό του ορφανοτρόφου Τρύφωνα Κεδρηνού, όπου μνημονεύεται η παρουσία 22 νοικοκυριών, παροίκων της Μονής Ιβήρων και ενός προκαθημένου, οι οποίοι ασχολούνταν με την αμπελοκαλλιέργεια και την εκτροφή ζώων. Σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1454/5 αναφέρεται ως Ĉereplen με 711 περίπου χριστιανούς κατοίκους και 5 μουσουλμάνους. Το χωριό επιβίωσε και την περίοδο της Τουρκοκρατίας και στα τέλη του 19ου αιώνα είχε 200 περίπου Έλληνες και 180 Οθωμανούς. Η ονομασία διασώθηκε με μικρή παραλλαγή: Τσερέπλιανη και το 1934 μετονομάστηκε σε Ηλιοκώμη. Παράλληλα υπήρχε και γειτονική Κορμίστα που αναφέρεται την υστεροβυζαντινή περίοδο ως ζευγολατειό και χωρίον και επιβιώνει ως χωριό μέχρι σήμερα. Σχετικές αναφορές την περίοδο 1265-1361 με ονομασίες: Κορομίστα, Κορεμίστου, Κορεμίστα, Γορεμίστα και Κορεμίτζα. 

   Επιπρόσθετα, στον χώρο του κάστρου βρέθηκε κεραμική βυζαντινών αλλά και ρωμαϊκών χρόνων. Ίσως να προϋπήρχε κάποια προγενέστερη εγκατάσταση στο σημείο που να σχετιζόταν με την εκμετάλλευση των χρυσοφόρων κοιτασμάτων του Παγγαίου όρους. Άλλωστε στην ευρύτερη περιοχή  γύρω από το κάστρο υπάρχουν ίχνη αρχαίων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων.  Όπως και να έχει πρόκειται για σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο που χρήζει αρχαιολογικής ανασκαφής και προστασίας.

Τα χωριά της Ηλιοκώμης και της Κορμίστας όπως φαίνονται από το κάστρο. 

ΣΧΟΛΙΑ 

{Σχ.1} Η θέση στην οποία βρίσκεται το κάστρο λέγεται Καϊλές ή Καϊλιάς. Το τοπωνύμια αυτά είναι παραφθορές της τουρκικής λέξης Καλές που σημαίνει κάστρο και αποτελεί συνηθισμένο τοπωνύμιο σε οχυρωμένα μέρη.

{Σχ.2} Σχετικός διαδικτυακός σύνδεσμος στην εφαρμογή Facebook: https://m.facebook.com/groups/eytopiarodilibous/permalink/2725470821066479/

{Σχ.3} Να επισημάνουμε ότι αυτά τα πιθάρια αποτελούσαν αποθηκευτικούς χώρους προϊόντων όπως λάδι, κρασί, τροφίμων και άλλων και ουδέ μια σχέση έχουν με λίρες και χρυσάφια. Απλά λόγω του μεγάλου όγκου και βάρους που είχαν, όταν εγκαταλειπόταν το μέρος, αυτά συνήθως μένανε στον χώρο. 

{Σχ.4} Σχετική πηγή: Στράτης Ευάγγελος, Η Δράμα και η Δραβήσκος, σελ.32.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

    Η προσέγγιση για το κάστρο Ηλιοκώμης μπορεί να γίνει μέσω ενός χωματόδρομου που ξεκινάει από το νότιο- νοτιοανατολικό τμήμα του χωριού. Ο χωματόδρομος αυτός όμως έχει εγκαταλειφθεί και θα ήταν δύσκολο ακόμα και για όχημα 4×4 να τον διανύσει. Συνεπώς, ο δρόμος αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μονοπάτι. Για την διάσχιση του απαιτείται επίπονη πεζοπορία τεσσάρων χιλιομέτρων. Κάποια σημεία του χωματόδρομου έχουν καλυφθεί με βλάστηση, αλλά είναι εμφανή τα ίχνη του. Ο δρόμος αυτός καταλήγει ακριβώς μπροστά από το κάστρο. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλοι πιο εύκολοι τρόποι προσέγγισης. 

ΧΑΡΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ

Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Σαμσάρης Πέτρος, «Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα», 2004, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Διδακτορική Διατριβή, 2004, σελ. 340-342 στο λήμμα Κορ(ο)μίστα και σελ. 615 στο λήμμα Τζερέπλιανη.