ΚΑΣΤΡΟ ΓΑΖΩΡΟΥ (Ν. ΣΕΡΡΩΝ)

 

     Δύο χιλιόμετρα βόρεια-βορειοδυτικά από το χωριό Γάζωρος στον Νομό Σερρών, στον φυσικό οχυρό λόφο του Αγίου Αθανασίου βρίσκονται τα ερείπια ενός κάστρου. Πρόκειται για την αρχαία πόλη Γάζωρο, η οποία αναφέρεται από τις ιστορικές πηγές και έχει ταυτιστεί μέσω δύο επιγραφών που βρέθηκαν στον χώρο. Σήμερα στο χώρο σώζονται λιγοστά ερείπια οχυρώσεων και κτισμάτων.  Η κορυφή του λόφου βρίσκεται σε υψόμετρο 240 μέτρων. Η Γάζωρος αναφέρεται από τον Πτολεμαίο και τον Στέφανο Βυζάντιο.

ΝΟΜΟΣ: ΣΕΡΡΩΝ 

ΧΩΡΙΟ: ΓΑΖΩΡΟΣ

ΘΕΣΗ: ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 220-240 ΜΕΤΡΑ

Ο τίτλος του άρθρου "Κάστρο Γαζώρου" είναι συμβατικός και έχει δοθεί λόγω των ερειπίων οχυρώσεων που υπάρχουν στον λόφο. 

Ερείπια οχύρωσης 

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ 

      Η αρχαία Γάζωρος βρίσκεται στον επιμήκη λόφο του Αγίου Αθανασίου. Στην κορυφή του λόφου υπάρχει το ομώνυμο εκκλησάκι που σύμφωνα με την προφορική παράδοση χτίστηκε στην θέση παλαιότερου ναού. Στον λόφο έχει γίνει τα προηγούμενα χρόνια δενδροφύτευση πεύκων. Τις δυτικές και ανατολικές υπώρειες του λόφου τις διαρρέουν βαθιές ρεματιές. Η νότια μεριά είναι αρκετά επικλινής και κατά μήκος αυτής απλωνόταν η αρχαία πόλη. Η βόρεια μεριά διαχωρίζεται με ένα στενό αυχένα βάθους 10 περίπου μέτρων με τον διπλανό ισοϋψή μακρόστενο λόφο. Σε αυτόν τον βόρειο λόφο υπάρχουν ταφές άγνωστης περιόδου.

Το εξωκκλήσι του Αγίου Αθανασίου στην κορυφή του λόφου.

Ο ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΡΕΙΟ ΑΥΧΕΝΑ

  Αυτό που σώζεται σήμερα από τον αρχαιολογικό χώρο είναι ελάχιστα ερείπια τείχους και κτισμάτων κατά μήκος του λόφου που αποτελούνται από αργολιθοδομή με ασβεστοκονίαμα ανάμεσα τους και λιγοστά κεραμικά. Η χρήση ασβεστοκονιάματος στο τείχος μας οδηγεί να αναφέρουμε με επιφύλαξη ότι τα τείχη  χρονικά δημιουργήθηκαν από τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. και ύστερα. Η περίμετρος του λόφου είναι περίπου 450-500 μέτρα. 

ΤΕΙΧΟΣ 

    Το τείχος σώζεται αποσπασματικά σε μερικά σημεία. Η πευκοφύτευση που έγινε στον λόφο φαίνεται ότι αλλοίωσε αρκετά τον αρχαιολογικό χώρο. Το καλύτερο τμήμα σώζεται στην βορειοδυτική μεριά του λόφου και πρόκειται για τείχος με μήκος γύρω στα 8 μέτρα, ύψος που φθάνει μέχρι τα 3 μέτρα και πάχος 1.10. Σε αυτό το  τείχος σώζεται ένα τμήμα δεύτερου τείχους κολλητά με το αρχικό, το όποιο οπτικά φαίνεται μεταγενέστερο (;).

ΒΔ ΤΕΙΧΟΣ (ΥΨΟΣ 3 ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΠΑΧΟΣ 1.10)

Το ΒΔ τείχος από πλάγια. Φαίνεται από δεξιά το αρχικό τείχος και κολλητά από δίπλα επιπρόσθετο τείχος .

Στο μέσο της ανατολικής πλαγιάς σώζεται τμήμα τείχους με μήκος 12 μέτρα και ύψος 2-2.5 μέτρων. 

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ (ΜΗΚΟΣ: 12 ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΥΨΟΣ: 2-2.5 ΜΕΤΡΑ)

ΤΟ ΙΔΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΑΠΟ ΑΛΛΗ ΟΠΤΙΚΗ

  Επίσης σώζονται ακόμα μερικά τμήματα σε μικρό ύψος ενώ κάποια άλλα είναι δυσδιάκριτα.

ΛΕΙΨΑΝΑ ΤΕΙΧΟΥΣ ΣΤΗΝ Ν.Α. ΓΩΝΙΑ 

ΤΕΙΧΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΛΑΓΙΑ

ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΕΙΧΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΛΑΓΙΑ

     Δίπλα από την εκκλησία φαίνεται ότι έχει υλοποιηθεί αρχαιολογική ανασκαφή από την οποία αποκαλύφθηκαν θεμέλια τετράπλευρων κτισμάτων. 

ΘΕΜΕΛΙΑ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ 

ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ 

  

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ

ΛΟΦΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ 

 Στο αρχαιολογικό κτηματολόγιο για την Αρχαία Γάζωρο αναφέρεται: 

Η αρχαία πόλη απλώνεται στο λόφο του Αγίου Αθανασίου και στους νότιους πρόποδές του. Είναι ορατά τμήματα της οχύρωσης που περιβάλλει το πλάτωμα στην κορυφή του λόφου. Η θέση ταυτίστηκε με ασφάλεια μετά την εύρεση επιγραφών. Η κατοίκηση ξεκινά στην ύστερη εποχή του χαλκού και συνεχίζει αδιάλειπτα ως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η νεκρόπολη εκτείνεται στα ανατολικά κυρίως της πόλης και μέχρι το χωριό Άγιος Χριστόφορος. Στο λόφο ξεκίνησαν ανασκαφές τη δεκαετία του 2000, που αποκάλυψαν οικιστικά λείψανα που χρονολογούνται από τους ελληνιστικούς ως τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Ο χώρος είναι κυρηγμένος αρχαιολογικός χώρος από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. 

      Συνεπώς ο λόφος του Αγίου Αθανασίου ταυτίζεται με ασφάλεια από την Αρχαιολογία με την αρχαία πόλη Γάζωρο.  Η αρχαία Γάζωρος, που ήταν αξιόλογη πόλη της Οδομαντικής, μνημονεύεται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο και τον Στέφανο Βυζάντιο. Ο μεν Πτολεμαίος την μνημονεύει κατά την απαρίθμηση των οδομαντικών και ηδωνικών πόλεων, χωρίς να διευκρινίζει σε ποια από τις δύο περιοχές ανήκει και ο Στέφανος Βυζάντιος την αναφέρει ως πόλη της Μακεδονίας χωρίς καμία περαιτέρω τοπογραφική πληροφορία. Ο Πτολεμαίος την αναφέρει ως: Γάσωρος με ορθογραφική παραλλαγή του γράμματος 'ζ' με 'σ'. Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει επ' ακριβώς: <<ΓΆΖΩΡΟΣ, πόλις Μακεδονίας. τὸ ἐθνικὸν γαζώριος• ἡ δὲ Ἄρτεμις αὐτόθι γαζωρία τιμᾶται.>> Από εδώ παίρνουμε την πληροφορία ότι υπήρχε λατρεία της Γαζωρίας Αρτέμιδος. Η σημαντικότητα της λατρείας της Γαζωρίας Αρτέμιδος φαίνεται από σχετικές επιγραφές που έχουν βρεθεί στην Σκύδρα και την Πέλλα.

   Για την θέση της αρχαίας Γαζώρου είχαν προταθεί πολλά διαφορετικά μέρη από τους ερευνητές. Το 1958 όμως, μια επιγραφική ανακάλυψη στην κορυφή του λόφου του Αγίου Αθανασίου, αναφέρει την πόλη Γάζωρο. Πρόκειται για ψήφισμα του 158-9 μ.Χ.

Φωτογραφία από το ψήφισμα που απευθύνεται στον μνήμονα της Γαζώρου (...<<τῷ ἐν Γαζώρῳ μνήμονι.>>) και αναφέρεται σε φορολογικές ρυθμίσεις των πολιτών που φύτευαν και καλλιεργούσαν δένδρα σε δημόσιες εκτάσεις (158-9 μ.Χ.).
(Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών)

Το κείμενο του ψηφίσματος.
(Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών)

    Άλλη μια επιγραφή ελληνιστικών χρόνων που βρέθηκε το 1964 στους πρόποδες του λόφου, σφράγισε την ταύτιση του χώρου με την Αρχαία Γάζωρο. Πρόκειται για  μαρμάρινη στήλη τιμητικού ψηφίσματος Ελληνιστικών χρόνων στην Γάζωρο. Σύμφωνα με το ψήφισμα, η πόλη της Γαζώρου (...έδοξεν Γαζ[ωρίοις]..) και οι γύρω κώμες, με τις οποίες φαίνεται ότι αποτελούσαν ένα είδος Κοινού, τιμούν τον Ασία (το όνομα δεν σώζεται καλά) με στέφανο για τις ευεργεσίες του στην πόλη, επειδή διέθεσε στους πολίτες σε εποχή σιτοδείας σιτάρι και κριθάρι σε χαμηλές τιμές. (Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών).

Το κείμενο του τιμητικού ψηφίσματος της Γαζώρου και των συγκυρούσων κωμών. Στο πρωτότυπο κείμενο το γράμμα Σίγμα αναγράφεται κανονικά με 'Σ' και όχι με 'c'.
(Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών)

   Αυτές οι επιγραφές δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την οργάνωση της Γαζώρου την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Η πόλη είχε σημαντική άνθηση τα Ρωμαϊκά χρόνια και φαίνεται ότι αποτελούσε μέλος κοινού στο οποίο συμμετείχαν πόλεις. Πιθανόν πρόκειται για το "κοινό των  Πενταπολειτών" (πέντε πόλεων) σύμφωνα με επιγραφή  που βρέθηκε στους Φιλίππους και η οποία μεταξύ άλλων αναφέρει:<<...οι Πενταπολεῖται, [...] οι, Ἀδριανοπολεῖται, Βε(ρ)γᾶοι, Σκιμβερτίοι, Γαζώριοι...>>.Από αυτές τις πόλεις γνωστές είναι Γάζωρος και η Βέργη, οι άλλες δύο άγνωστες και λείπει μια που εικάζεται ότι ήταν η Σίρρα ( Σέρρες).

   Σήμερα, πάντως τα εμφανή υπολείμματα τείχους μας θυμίζουν περισσότερο βυζαντινή περίοδο, κάτι το οποίο περιμένουμε να επιβεβαιωθεί ανασκαφικά από την αρχαιολογική υπηρεσία. Ο μόνος που κάνει αναφορά για θεμέλια φρουρίου βυζαντινής εποχής είναι ο Παπακυριακού {Σχ.1}. Με βάση αυτό το σενάριο υποθέτουμε ότι η πόλη μετά την ρωμαϊκή περίοδο περιορίστηκε στο πλάτωμα της ακρόπολης του λόφου και συνέχισε πιθανόν να κατοικείται και την πρωτοβυζαντινή περίοδο (4ος-7ος αι.) και ίσως εγκαταλείφθηκε με τις καταστροφικές  επιδρομές που έλαβαν χώρα την περίοδο 5ου-7ου αι. μ.Χ από Γότθους, Ούνους, Σλάβους και άλλους. 

   Αργότερα την υστεροβυζαντινή περίοδο στο χρονικό διάστημα 1338-1353 έχουμε αναφορές για το χωριό Πορηνά ή Πορινά που αποτελούσε περιοχή με καλλιεργήσιμη έκταση ευρισκόμενο στην περιοχή του σημερινού χωριού του Γαζώρου ( πρώην ονομασία: Πόρνα). Από αυτό το όνομα (Πορηνά) πιθανόν (;) και το σημερινό χωριό του Γαζώρου έλαβε την περίοδο της Τουρκοκρατίας την κακόηχη ονομασία Πόρνα που αποτελεί παραφθορά της λέξης Πορηνά. Η ονομασία Πορηνά πιθανόν προέρχεται από την λέξη πόρος και σημαίνει πέρασμα. Το έτος 1926 το χωριό Πόρνα μετονομάστηκε ορθά σε Γάζωρο, όντας το πλησιέστερο χωριό στον λόφο του Αγίου Αθανασίου.

ΤΜΗΜΑ ΠΗΛΙΝΟΥ ΠΙΘΟΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΑ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

    Για την διαδρομή υπάρχει χωματόδρομος 1.5 χιλιομέτρου που ξεκινάει δίπλα από την εθνική οδό Σερρών-Δράμας. Ο χωματόδρομος είναι κακοτράχαλος προς το τέλος και χρειάζεται προσοχή σε μερικά σημεία. Ο χωματόδρομος καταλήγει στην κορυφή του λόφου, ακριβώς μπροστά από το εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου.

ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος

ΣΧΟΛΙΑ: 

 {Σχ.1} Κυριάκου Παπακυριάκου, «Ιστορία του Νομού Σερρών» Μέρος πρώτο: Ιστορία του Νομού Σερρών κατά την Αρχαιότητα, 

4.4.3 Γάζωρος, σελ. 181-184.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

•   Σαμσάρης Πέτρος, «Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα», 2004, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Διδακτορική Διατριβή, 2004,σελ. 443-444 στο λήμμα Πορηνά και σελ. 668-669 στο λήμμα Γάζωρος. 
• Σάμσαρης Δημήτριος, «Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα». Μακεδονικά, 16(1), 1976, σελ. 129-131.
• ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ στον διαδικτυακό σύνδεσμο: https://www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=165387&type=Space
• ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΕΡΡΩΝ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΓΑΖΩΡΟΥ
• ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ, "ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΩΝ", στο λήμμα: ΓΑΖΩΡΟΣ.