ΚΑΣΤΡΟ ΘΕΟΛΟΓΟΥ (ΘΑΣΟΣ)

 

ΥΨΩΜΑ ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

      Τρία χιλιόμετρα ανατολικά από το χωριό Θεολόγος στο νησί της Θάσου, πάνω σε απόκρημνη βραχώδη κορυφή με ονομασία Άγιος Δημήτριος, βρίσκονται τα ερείπια ενός κάστρου. Πρόκειται για ένα άγνωστο μεσαιωνικό κάστρο σε ιδιαίτερα δυσπρόσιτο σημείο, σε υψόμετρο 705 μέτρων. Από το κάστρο σώζονται λιγοστά ερείπια οχύρωσης και εσωτερικών κτισμάτων, καθώς και τα θεμέλια μιας μικρής εκκλησίας. Από το κάστρο υπάρχει ευρεία οπτική στην περιοχή των Κοινύρων και του Θεολόγου. Ο οικισμός του Θεολόγου είναι ο πλησιέστερος στο κάστρο, εξού και η συμβατική ονομασία 'Κάστρο Θεολόγου'.

Το κάστρο και στο βάθος η νησίδα των Κοινύρων. 

ΝΟΜΟΣ: ΚΑΒΑΛΑΣ

ΝΗΣΙ: ΘΑΣΟΣ 

ΧΩΡΙΟ: ΘΕΟΛΟΓΟΣ 

ΘΕΣΗ: ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 705 ΜΕΤΡΑ

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

    Το κάστρο Θεολόγου βρίσκεται σε ορεινή τοποθεσία στην νοτιοανατολική Θάσο, πάνω σε πλάτωμα απόκρημνης κορυφής με ονομασία Άγιος Δημήτριος.  Οι πλαγιές που το περιβάλλουν είναι πολύ απότομες από όλες τις μεριές. Αυτό, σε συνδυασμό με την μεγάλη απόσταση από την θάλασσα, χάριζε φυσική προστασία στο κάστρο και το καθιστούσε ιδιαίτερα δυσπρόσιτο για τον εχθρό. 

Ύψωμα Άγιος Δημήτριος από βόρεια. Διακρίνονται  οι απόκρημνες πλαγιές του. 

     Από το κάστρο σώζονται ερείπια της περιμετρικής οχύρωσης του τείχους. Το τείχος αυτό είναι κατεστραμμένο δημιουργώντας έναν συνεχή περιμετρικό λιθοσωρό μήκους 100 μέτρων. Η εικόνα που διακρίνεται σήμερα (Ιούλιος 2024) είναι λιθοσωροί που έχουν παραμείνει στην αρχική θέση του τείχους μαζί με σκόρπιες πέτρες που έχουν καταρρεύσει κατά μήκος των απότομων πλάγιων του υψώματος. Το τείχος αυτό είχε πάχος 1.60 και είχε συνδετικό κονίαμα μεταξύ των λίθων. Κατά μήκος του τείχους υπήρχαν δύο τουλάχιστον κυκλικοί πύργοι: ένας στην βορειοανατολική γωνία που ήλεγχε την κοιλάδα των Κοινύρων και την περιοχή ανατολικά της Θάσου και ο έτερος στην βορειοδυτική γωνία που επόπτευε όλην την περιοχή του Θεολόγου {Σχ.1}. Πιθανά ίχνη πύργου παρατηρούνται στο ανατολικό τείχος και ενός ακόμα στην νότια πλευρά.  

Ερείπια νότιου τείχους (παρατηρείται ο συνεχής λιθοσωρός)

Ερείπια τείχους Α-ΒΑ πλευράς. Διακρίνονται οι πέτρες που έχουν σκορπίσει στις πλαγιές του. 

Ερείπια τείχους βόρειας πλευράς.

Θεμέλια τείχους βόρειας πλευράς (από εσωτερικά)

Θεμέλια ανατολικού τείχους. 

Λείψανα δυτικού τείχους στο ύψος των θεμελίων (από εξωτερικά). 

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΑΠΟ ΒΑ- ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ

Η νησίδα των Κοινύρων όπως φαίνεται από το κάστρο. 

     Εντός του περιβόλου εντοπίζονται τείχη από διάφορα κτίσματα. Στο κέντρο του κάστρου ξεχωρίζει ορθογώνιο κτίσμα σε μικρό ύψος, το οποίο δεν αποκλείεται να είναι και μεταγενέστερο κτίσμα. Το σπουδαιότερο όμως κτίσμα βρίσκεται πλάι στο ανατολικό τείχος. Πρόκειται για  τα ερείπια ενός βυζαντινού μονόχωρου ναϋδρίου με πλακαρές πέτρες σε οριζόντιες στρώσεις και κονίαμα. Από αυτό ξεχωρίζουν τα κυκλικά θεμέλια από το ιερό του ναού που εφάπτονται με το τείχος. Δεν αποκλείεται αυτός ο ναός να ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτριο και να έδωσε το όνομα στο απόκρημνο ύψωμα {Σχ.1}. Πύλη και κινστέρνα που πιθανότατα υπήρχαν στο κάστρο δεν σώζονται. 

Τείχη εσωτερικά του περιβόλου. 

Θεμέλια ορθογωνίου κτίσματος.

Ερείπια μονόχωρου ναϋδρίου. Διακρίνονται τα θεμέλια του ιερού. 

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ 

ΙΣΤΟΡΙΑ 

 

   Άγνωστη η ιστορία του κάστρου στην κορυφή του Αγίου Δημητρίου. Δεν αποκλείεται να αποτελούσε οχυρωμένο οικισμό που δημιουργήθηκε στο δυσπρόσιτο αυτό σημείο για να προστατευθεί από την ανασφάλεια που υπήρχε στο Αιγαίο ένεκα της πειρατείας την βυζαντινή περίοδο. Πιθανότερη περίοδος δημιουργίας του κάστρου είναι η υστεροβυζαντινή  περίοδος.  Το βυζαντινό ναΰδριο που πιθανότατα ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο, τοποθετείται από την αρχαιολογική έρευνα στον 15ο αιώνα {Σχ.2}. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι και η κεντρική εκκλησία στον οικισμό του Θεολόγου είναι ο Άγιος Δημήτριος. Βέβαια, ο ναός αυτός ανηγέρθη αρκετά αργότερα, το 1803 και ο οικισμός του Θεολόγου στην σημερινή του θέση δημιουργήθηκε στις αρχές της Τουρκοκρατίας (τέλη 15ου-αρχές 16ου αι.).

     Η περιοχή του Θεολόγου προσέφερε ασφάλεια διότι ήταν αθέατη και απομακρυσμένη από την θάλασσα.  Γενικότερα στην περιοχή του Θεολόγου η αρχαιολογία έχει εντοπίσει αρκετές βυζαντινές θέσεις, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν και ιστορικές πηγές. Συγκεκριμένα βρέθηκαν  οικιστικές θέσεις με ναΰδρια στην ορεινή περιοχή του Θεολόγου, στις θέσεις Σταυρός, Άγιος Γεώργιος, Λευκιά, Λαρνάκι, Κεντριά, Μανταλούδι αλλά και και κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της ρεματιάς Θεολόγου, όπου τοποθετείται ο αρχικός οικισμός του χωριού. Οι περισσότερες θέσεις εξ αυτών ανήκουν στην υστεροβυζαντινή περίοδο. Η παλιότερη αναφορά για  τον Θεολόγο χρονολογείται το 1287, όταν ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος με χρυσόβουλλο λόγο του επιβεβαιώνει στη Μονή Φιλοθέου τα μετόχια που κατείχε αυτή στο νησί {Σχ.3}. Σε αυτό το έγγραφο αναφέρονται μετόχια και ναοί, χωρίς όμως να αναφέρεται κάποιος ναός του Αγίου Δημητρίου. Ούτε στις μετέπειτα πηγές έχει ανευρεθεί κάποια πληροφορία σχετική με κάστρο στην περιοχή.

  Για την ιστορία, ο Ιταλός περιηγητής Κυριάκος της Αγκώνας (Ciriaco di Ancona) που επισκέφτηκε την Θάσο το 1444-45, δηλαδή 10 χρόνια πριν παραδοθεί το νησί στους Τούρκους, αναφέρει τους εξής οικισμούς: το Κάστρο ως Neokastrum, τον Λιμένα, την Καλλιράχη (Calliarachium), την Παναγία (Anastasium), την Ποταμιά (Potamium) και τα Κοινυρα (Chinarium). Οι τρεις πρώτοι οικισμοί ήταν οχυρωμένοι, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται και αρχαιολογικά και συνέχισαν να αποτελούν τα τρία κάστρα του νησιού και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας σύμφωνα με τις αναφορές από τους μεταγενέστερους περιηγητές. Αυτό πιθανόν δείχνει ότι μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα το κάστρο Θεολόγου στον Άγιο Δημήτριο πρέπει να είχε εγκαταλειφθεί. Παρόμοια περίπτωση φαίνεται ότι είναι και ο άγνωστος οχυρωμένος οικισμός της νότιας Θάσου στην θέση Παλαιόκαστρο (ή Μέλισσα)  στα Καλύβια {Σχ.4} που τοποθετείται στην υστεροβυζαντινή περίοδο, για τον οποίον επίσης δεν υπάρχει η παραμικρή μνεία.  

 

 

ΣΧΟΛΙΑ 

•     {Σχ.1}    Στο Α.Ε.Μ.Θ-5 αναφέρεται από τους αρχαιολόγους Δαδάκη Σταυρούλα και Christophe Giros σχετικά με το πάχος ότι ήταν 1.60 μ. Το κονίαμα που υπήρχε μεταξύ των λίθων είναι δυσδιάκριτο διότι το τείχος έχει καταστραφεί. Στην βορειοανατολική γωνία που υπάρχουν ίχνη πύργου είναι το ψηλότερο σημείο (705μ) στο οποίο υπάρχει κολωνάκι της Γεωγραφικής υπηρεσίας Στρατού (Γ.Υ.Σ.). 

Κολωνάκι Γ.Υ.Σ.

• {Σχ.2} Διδακτορική διατριβή: Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου-Ιστορική, κοινωνική και κατασκευαστική προσέγγιση, σελίδα 184 ( πίνακας ναών 15ου αιώνα), και χάρτες 3 και 4 του κεφαλαίου 3.2.
• {Σχ.3}...... μετόχιον τιμώμενον επί τω ονόματι του ηγαπημένου τω Χριστώ μαθητού και αποστόλου και παρθένου και ευαγγελιστού και θεολόγου Ιωάννου και την επωνυμίαν εξ αυτού λαχόν ο Θεολόγος ……»(Actes du Philothee, 1913, στ.14). Δηλαδή από το μοναστήρι του Θεολόγου που υπήρχε, έλαβε η περιοχή το όνομα της. 

• {Σχ.4} Για το κάστρο Καλυβίων βλέπε περισσότερα στον σύνδεσμο: 

https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=kalyvia

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ 

      Η προσέγγιση για το κάστρο γίνεται μέσω ενός κακοτράχαλου χωματόδρομου που ξεκινά από το τελευταία σπίτια του χωριού του Θεολόγου στην ανατολική μεριά του χωριού, δηλαδή από εκεί που τελειώνει το χωριό. Εδώ χρειάζεται προσοχή διότι υπάρχουν δύο χωματόδρομοι. Εμείς ακολουθούμε τον αριστερό και όχι αυτόν που οδηγεί στο κοιμητήριο του χωριού. Ο χωματόδρομος που ακολουθούμε δεν είναι κατάλληλος για συμβατικό όχημα. Στα πρώτα 200 μέτρα του δρόμου στην διχάλα που συναντάμε ακολουθούμε τον δεξιό δρόμο. Μετά από 500 μέτρα πάλι δεξιά σε διχάλα που συναντάμε. Ο δρόμος κινείται παράλληλα με ένα ρέμα. Μετά από δύο χιλιόμετρα στρίβουμε δεξιά σε ανηφορικό χωματόδρομο με πολλές στροφές. Τον ακολουθούμε για περίπου 1.5 χλμ. Βρισκόμαστε πλησίον από τους βόρειους πρόποδες του υψώματος του Αγίου Δημητρίου. Συνολικά ο χωματόδρομος είναι περί τα 5 χλμ και καλό θα ήταν να γίνει με όχημα κατάλληλο για βουνά. Εκεί αφήνουμε το όχημα και ξεκινάει η πεζοπορία μέσα στο πυκνό δάσος με νότια κατεύθυνση. Για την προσέγγιση χρειάζεται να εντοπίσουμε ένα παλαιό δρόμο που έχει μετατραπεί σε μονοπάτι, διότι το δάσος είναι πολύ πυκνό.  Οι συντεταγμένες που ξεκινάει το μονοπάτι  είναι 40.667362, 24.733523 . Αφού διασχίσουμε το μονοπάτι φθάνουμε στους πρόποδες του υψώματος, και εκεί αραιώνει η βλάστηση και ξεκινάει απότομη ανηφορική πεζοπορία στο πετρώδες έδαφος της βόρειας πλαγιάς. Από την αρχή του μονοπατιού μέχρι την ανάβαση στο κάστρο ειναι περίπου 30-45 λεπτά. 

   Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος

ΧΑΡΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

Το κάστρο όπως φαίνεται από τον χωματόδρομο, λίγο πριν το μονοπάτι. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

•  ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ- ΤΟΜΟΣ 5 (1991), σελ: 386-388, Σταυρούλα Δαδάκη-Christophe Giros, Αρχαιολογικός χάρτης-Βυζαντινοί χρόνοι. 
•    Διδακτορική διατριβή: Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου-Ιστορική, κοινωνική και κατασκευαστική προσέγγιση, Σαπφώ Παν. Αγγελούδη Ζαρκάδα (Καβάλα 2011), σελίδες: 52-60, 184, 187 και και χάρτες 3 και 4 του κεφαλαίου 3.2.