ΑΝΩ ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΛΕΔΩΝ ΑΣΠΡΟΒΑΛΤΑΣ (Ν.ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ)

Τέσσερα χιλιόμετρα βόρεια από το χωριό της Ασπροβάλτας στον νομό Θεσσαλονίκης, πάνω σε φυσικό οχυρό ύψωμα στα Κερδύλλια Όρη, βρίσκονται τα ερείπια ενός άγνωστου κάστρου. Πρόκειται για κάστρο βυζαντινής περιόδου από το οποίον σώζονται λιγοστά ερείπια. Από το κάστρο υπάρχει τεράστια ορατότητα στην ευρύτερη περιοχή και στον Στρυμονικό κόλπο. Το κάστρο ανακαλύφθηκε τυχαία ένεκα πυρκαγιάς το έτος 2004 που αποκάλυψε ερείπια του κάστρου. Σήμερα η βλάστηση έχει φουντώσει ξανά και ο λόφος όπως και η γύρω περιοχή έχουν μετατραπεί σε ζούγκλα.

Το κάστρο βρίσκεται σε υψόμετρο 170 μέτρων, ακριβώς πάνω από ένα άλλο βυζαντινό κάστρο που έγινε γνωστό τα τελευταία χρόνια, στην θέση με ονομασία: <<στους Καλέδες ή Καλιάδες>> {Σχ.1}. Η ονομασία Καλέδες προέρχεται από την τουρκική λέξη "Kale" που σημαίνει κάστρο και έχει επικρατήσει ως τοπωνύμιο για την ευρύτερη περιοχή. Ο λόφος που βρίσκεται το Άνω κάστρο δεν έχει ονομασία αλλά εντάσσεται εντός της περιοχής των Καλέδων. Ούτως ή άλλως, η ονομασία αυτή είναι πληθυντικός αριθμός με ελληνική κατάληξη της λέξης Kale, με προφανή ερμηνεία: " Στα κάστρα" εννοώντας προφανώς την ύπαρξη των δύο υπαρχόντων κάστρων που υπάρχουν στην περιοχή.

ΝΟΜΟΣ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΧΩΡΙΟ: ΑΣΠΡΟΒΑΛΤΑ

ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 155-170 ΜΕΤΡΑ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ

ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ

Το Άνω κάστρο Καλέδων βρίσκεται σε ένα απότομο ύψωμα στους αρχικούς πρόποδες των Κερδυλλίων Όρεων. Όλες του οι πλευρές είναι πολύ απότομες. Επίσης έχει φυσική προστασία, αφού όλη η ανατολική πλευρά του λόφου από βορρά μέχρι νότο περικλείεται από το ρέμα των Καλέδων. Από το μέσο της δυτικής πλευράς σχηματίζεται άλλη μια ρεματιά που συγκλίνει στις νότιες υπώρειες του λόφου με το ρέμα των Καλέδων. Η πιο ευπρόσβληπτη πλευρά του κάστρου θα μπορούσε να είναι η βορειοδυτική πλευρά που συνδέεται με ένα στενό αυχένα με την ανερχόμενη πλαγιά του βουνού. Ο λόφος έχει πολύ πυκνή βλάστηση που έχει σκεπάσει τα πάντα στον λόφο.

Ο ΛΟΦΟΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ

Το κάστρο αποτελείται από την ακρόπολη, δηλαδή το οχυρωμένο πλάτωμα κορυφής. Αμέσως νότια της ακρόπολης, στην απότομη πλαγιά, απλώνεται το υπόλοιπο τμήμα του κάστρου (πιθανόν οικισμός), από το οποίο ξεχωρίζει μια μεγάλη κιστέρνα.

Η ακρόπολη, δηλαδή η κορυφή του κάστρου αποτελείται από ένα μικρό πλάτωμα συνολικής περιμέτρου 70-80 μέτρων και περιβάλλεται με ισχυρό τείχος, του οποίου τα ίχνη είναι εμφανή σχεδόν σε όλη την πορεία τους. Η δόμηση του τείχους αποτελείται από αργολιθοδομή με ασβεστοκονίαμα μεταξύ των λίθων. Από αυτά ξεχωρίζει τμήμα τείχους μήκους 5 μέτρων, μέγιστο ύψος 1.80 και πάχος 1.5 μέτρα.

ΝΟΤΙΟ ΤΕΙΧΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ (ΜΗΚΟΣ 5 ΜΕΤΡΑ)

ΝΟΤΙΟ ΤΕΙΧΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

(Από εδώ υπάρχει τεράστια ορατότητα στην περιοχή. Ελέγχει το πέρασμα της Εγνατίας οδού, την δυτική έξοδο της στενωπού της Ρεντίνας, το μεγαλύτερο τμήμα του Στρυμονικού κόλπου με ορατότητα μέχρι και το Άγιο Όρος).

Στην ανατολική πλευρά της ακρόπολης του κάστρου σώζεται τμήμα του τείχους που σε ύψος δεν ξεπερνάει τα δύο μέτρα. Σώζονται και άλλα τμήματα τείχους αλλά είναι αδύνατη η φωτογράφηση τους λόγω οργιώδους βλάστησης.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Κάτω και νότια από την Ακρόπολη σε μια ακτίνα περίπου 100 μέτρων υπάρχει ένας ερειπιώνας κτισμάτων που έχουν καταρρεύσει. Αυτό που ξεχωρίζει είναι μια δεξαμενή νερού (κιστέρνα). Το σχήμα της δεξαμενής είμαι ορθογώνιο και οι εσωτερικές διαστάσεις 3.2×4.3 μέτρα. Η βόρεια πλευρά της δεξαμενής φθάνει σε ύψος σχεδόν 3 μέτρα ενώ οι άλλες πλευρές έχουν αρκετά μικρότερο (1-1.5 μέτρο). Σε αρκετά σημεία φαίνεται το υδραυλικό κονίαμα στους τοίχους.

ΚΙΣΤΕΡΝΑ (3.2×4.3μ.)

ΚΙΣΤΕΡΝΑ

Σωζόμενο υδραυλικό κονίαμα κιστέρνας.

Λίγα μέτρα δίπλα από την δεξαμενή υπάρχει ένα τμήμα τείχους γωνία με ασβεστοκονίαμα. Σε όλον τον υπόλοιπο χώρο υπάρχουν διακρίνονται λιθοσωροί από κτίσματα που έχουν καταρρεύσει και διάσπαρτα κεραμικά.

ΓΩΝΙΑ ΤΕΙΧΟΥΣ ΜΕ ΑΣΒΕΣΤΟΚΟΝΙΑΜΑ

ΛΙΘΟΣΩΡΟΙ

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ

Το εν λόγω κάστρο είχε άμεση οπτική επαφή με το κάτω κάστρο στην θέση Καλέδες. Στους κατοίκους της περιοχής υπάρχει προφορική παράδοση που κάνει λόγο για μυστική υπόγεια σήραγγα που συνέδεε το δύο κάστρα μεταξύ τους.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Άγνωστη η ιστορία για το Άνω Κάστρο Καλέδων. Η προσέγγιση της ιστορίας του θα γίνει μέσω του γειτονικού και γνωστότερου κάστρου στην θέση Καλέδες που βρίσκεται χαμηλότερα και 500 μέτρα νοτιοανατολικά. Πρόκειται για κάστρο που ταυτίζεται με τον σταθμό "mutatio Pennana" της Εγνατίας Οδού (Via Egnatia) που αναφέρεται στο οδοιπορικό Μπορντό (Bordeaux ή Itinerarium Burdigalensis) που γράφτηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ.. Σύμφωνα με την αρχαιολογική υπηρεσία το κάστρο αυτό κατόπιν ανασκαφικής έρευνας (ΑΔ 55 [2000] Β'2 Χρονικά, σελίδα 755) διαπιστώθηκε ότι η κατασκευή του ανάγεται στα παλαιοχριστιανικά χρόνια (πρωτοβυζαντινή περίοδος) και η χρήση του συνεχίστηκε αδιάλειπτα καθ' όλη την βυζαντινή περίοδο, μέχρι την πρώιμη περίοδο Οθωμανικής Κυριαρχίας. Συνεπώς αυτό αποτελεί μια πιθανή ένδειξη ότι τα δύο κάστρα κάποια άγνωστη χρονική στιγμή της χιλιόχρονης βυζαντινής περιόδου συνυπήρχαν. Μάλιστα υπάρχει και τοπικός θρύλος που κάνει λόγο για μυστική υπόγεια σήραγγα που συνέδεε τα δύο κάστρα μεταξύ τους.

Περισσότερο ενδιαφέρον υπάρχει όμως σε αναφορά που κάνει ο Γρηγόριος Πακουριανός στο Τυπικόν της Πετριτζιωτίσσης (1083 μ.Χ.). Στο έγγραφο αυτό αναφέρεται στο βυζαντινό χωρίον (χωριό/οικισμός) που ανήκε στην Αρχοντεία των Στεφανιανών (Στεφανινά) και τοποθετείται κάπου στην ευρύτερη περιοχή της Ασπροβάλτας χωρίς όμως να έχει ταυτοποιηθεί η ακριβής θέση του. Στο έγγραφο αυτό μαθαίνουμε πως στο τμήμα της Πλακωτής Λεωφόρου, μεταξύ Βρασνών και Στρυμόνος υπήρχαν δύο τουλάχιστον σταθμοί (ξενοδοχεία όπως αποκαλούνται) και ανήκαν στην εδαφική περιοχή του Πριλογγίου. Το ένα από τα δύο ταυτίζεται με την μεσοβυζαντινή φάση του κάστρου στην θέση Καλέδες. Για αυτό το σταθμό (ξενοδοχείο) αναφέρεται ότι βρισκόταν κοντά στην θάλασσα και πλησίον της Μονής του Αγίου Νικολάου. Η αναφερόμενη Μονή του Αγίου Νικολάου εικάζεται ότι είναι το εν λόγω υπερκείμενο κάστρο που ερευνάται πάνω από το κάστρο των Καλέδων. Αυτό βέβαια χρειάζεται να επιβεβαιωθεί αρχαιολογικά αφού δεν σώζεται ούτε κάποια εκκλησία στο κάστρο ούτε υπάρχει κάποιο σχετικό τοπωνύμιο (όπως Άγιος Νικόλαος, Παλαιομονάστηρο) και ούτε το κάστρο των Καλέδων είναι κοντά στην θάλασσα. Απέχει περίπου 1250 μέτρα, απόσταση όχι κοντινή.

Εν κατακλείδι, το Άνω Κάστρο Καλέδων αποτελεί μια ενδιαφέρουσα οχυρωμένη θέση που φαίνεται να είχε οικιστικό χαρακτήρα, σε στρατηγικό σημείο πλησίον του οδικού άξονα, σε ασφαλές μέρος με φυσική προστασία και άφθονα νερά που είχε την δυνατότητα να εποπτεύει το μεγαλύτερο τμήμα του Στρυμονικού κόλπου, η οποία χρήζει περαιτέρω αρχαιολογικής έρευνας.

ΣΧΟΛΙΑ:

{Σχ.1} Περισσότερο σχετικά με το κάστρο στους Καλέδες βλέπε στον σύνδεσμο:

https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=asprovalta

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

Η προσέγγιση για το κάστρο γίνεται μέσω της οδού Μακεδονίας που βρίσκεται στην περιοχή που ονομάζεται Σερραϊκή Ακτή της κοινότητας Ασπροβάλτας. Η οδός Μακεδονίας ξεκινάει από την Παλαιά Εθνική οδό Θεσσαλονίκης-Καβάλας και ανεβαίνει προς το βουνό. Ακολουθώντας την οδό Μακεδονίας, στο 1 χλμ περίπου φθάνουμε στο ύψος της σύγχρονης Εγνατίας οδού (100 μέτρα πριν βρίσκεται στο αριστερό μας χέρι βρίσκεται το κάστρο στην θέση Καλέδες). Συνεχίζουμε στην ίδια οδό και περνάμε μέσω τούνελ κάτω από την Εγνατία οδό και συνεχίζουμε για 200 αλλά μέτρα εκεί που τελειώνουν τα σπίτια και ξεκινάει χωματόδρομος. Εδώ αφήνουμε το όχημα. Αριστερά μας παρατηρούμε δύο πινακίδες που έχουν τοποθετηθεί από την δασική υπηρεσία.

ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΟΠΟΥ ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΤΟ ΟΧΗΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΥΟ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΤΗΣ ΔΑΣΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ.

Από το σημείο αυτό ξεκινάει η πεζοπορία. Περνάμε το ρέμα Καλέδων και ανεβαίνουμε τον λόφο στου οποίου την κορυφή βρίσκεται το κάστρο. Η πεζοπορία είναι ανηφορική και επίπονη καθώς υπάρχει πυκνή βλάστηση. Δεν συστήνεται σε αρχάριους. Η διάρκεια της πεζοπορίας είναι περίπου 30-45 λεπτά.

ΧΑΡΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΣΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΤΕΜΠΗ- Κεφάλαιο: <<Η Κλεισώρεια Ρεντίνης-Στεφανηνών: Ορισμός -Χαρακτηριστικά- Αμυντική οργάνωση μέσα στο χρόνο>> σελ. 33 και 37-38, Ευάγγελος Παπαθανασίου- Μαρίζα Τσιάπαλη, 2019.
Τοπογραφία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Βόλβης, Α. Τοκμακίδου-Π. Φωτιάδης, Τεκμήρια Ιστορίας στον Δήμο Βόλβης (Αφιέρωμα στα 40 χρόνια προσφοράς του καθηγητή Νικολάου Μουτσόπουλου στην γη της Μυγδονίας, Πρακτικά Ημερίδας, Θεσσαλονίκη 2019, σελίδες: 156-157.
Τοπογραφικά βυζαντινών χρόνων στον μυχό του Στρυμονικού κόλπου: επισκόπηση μαρτυριών, Ευθυμία Ντάφου- Μαρία Τσιάπαλη, Τεκμήρια Ιστορίας στον Δήμο Βόλβης (Αφιέρωμα στα 40 χρόνια προσφοράς του καθηγητή Νικολάου Μουτσόπουλου στην γη της Μυγδονίας, Πρακτικά Ημερίδας, Θεσσαλονίκη 2019, σελίδες 90-93 και σχόλιο 43.
Αρχαιολογικό δελτίο 47 (1992), Χρονικά Β'2, ΤΟΥΡΤΑ Αναστασία,σελίδα 444.

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

ΑΜΦΙΤΡΕΙΔΗΣ