ΚΑΣΤΡΟ ΒΡΑΧΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΑ ΚΕΡΔΥΛΛΙΑ ΟΡΗ (ΑΣΠΡΟΒΑΛΤΑ-ΣΤΕΦΑΝΙΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ)

Τρία χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ασπροβάλτας στον Νομό Θεσσαλονίκης, στην κορυφή ενός γρανιτένιου επιβλητικού βράχου στο Κερδύλιο όρος, βρίσκονται τα ερείπια ενός μεσαιωνικού κάστρου. Πρόκειται για ένα πιθανότατα βυζαντινό οχυρό, χτισμένο πάνω στον απόκρημνο βράχο με ονομασία Βράχος Αγίου Γεωργίου, Πλάκα Αγίου Γεωργίου ή Βραχομονάστηρο Στεφανηνών*. Η κορυφή του βράχου είναι 463 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, μέσω της οποίας ήταν δυνατός ο οπτικός έλεγχος όλου του Στρυμονικού κόλπου. Πλησίον του οχυρού βρίσκεται το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου.

Νομός: Θεσσαλονίκης                                                         

Θέση: Κερδύλιο όρος 

Υψόμετρο: 440-463

Χρονολόγηση: Βυζαντινό 

 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΧΥΡΟΥ

Η συνολική περίμετρος του οχυρού υπολογίζεται περί τα 400 μέτρα, από τα οποία μόνο τα 60 μέτρα φέρουν οχύρωση με τείχος. Πρόκειται για ένα διατείχισμα  σχήματος ''Γ'' στην βορειοδυτική μεριά του βράχου, που αποτελούσε και το μοναδικό δυνατό σημείο πρόσβασης για τον βράχο μέσω του αυχένα που σχηματίζεται μεταξύ του βράχου και του Μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου. Το υπόλοιπο μέρος του βράχου είναι ανοχύρωτο, διότι έχει φυσική προστασία από τα απόκρημνα κάθετα βράχια. Πρέπει να αναφέρουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος του τείχους και των κτισμάτων του οχυρού, έχει καταρρεύσει από το πέρασμα του χρόνου και έχει καλυφθεί από την πυκνή βλάστηση.

• Διατείχισμα:

Στην βορειοδυτική μεριά υπάρχει οχύρωση με τείχος συνολικού μήκους περί τα εξήντα μέτρα. Πρόκειται για διατείχισμα που προστάτευε και έφραζε την μοναδική είσοδο για το οχυρό. Η δόμηση του αποτελείται  από αργούς λίθους με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους. Ακολουθώντας το μονοπάτι που οδηγεί στο κάστρο και φθάνοντας στο τείχος, παρατηρούμε δεξιά της εισόδου το καλύτερα σωζόμενο τείχος με μέγιστος σωζόμενο ύψος τα 3,5 μέτρα και πάχος 2 μέτρων που μετά από 15 μέτρα κάνει ορθή γωνία (σχήμα "Γ") και συνεχίζει για άλλα 20 μέτρα μέγιστο ύψος τα δύο μέτρα και πάχος περίπου 1,5 μέτρο. Αριστερά της εισόδου διακρίνονται λείψανα τείχους με μήκος 20 μέτρων σε μικρό ύψος. Όλο αυτό το τείχος αποτελεί το διατείχισμα. Η είσοδος πιθανόν ήταν εκεί που βρίσκεται και η σημερινή.

ΔΙΑΤΕΙΧΙΣΜΑ- ΥΨΟΣ 3.5 ΜΕΤΡΑ

ΔΙΑΤΕΙΧΙΣΜΑ- ΠΑΧΟΣ 2 ΜΕΤΡΑ

   

ΤΕΙΧΟΣ

ΤΕΙΧΟΣ

• Κτίσματα εσωτερικά του διατειχίσματος:

Δεξιά της εισόδου, υπάρχουν τα ερείπια άγνωστου επιμηκούς κτίσματος που είναι προσκολλημένο στην εσωτερική πλευρά του διατειχίσματος, διαχωριζόμενο κατά μήκος σε δύο κύρια μέρη. Επίσης υπάρχουν τα ερείπια ενός ορθογωνίου κτίσματος με διαστάσεις 2,40 ×2 μέτρα. Πιθανόν είναι ο μικρός μονόχωρος ναός που αναφέρεται από τους αρχαιολόγους Παπαθανασίου Ευάγγελο και Τσιάπαλη Μαρίζα. Εσωτερικά του τείχους παρατηρούνται διάσπαρτα κεραμικά.

ΕΡΕΙΠΙΑ ΕΠΙΜΗΚΟΥΣ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ 

ΕΡΕΙΠΙΑ ΟΡΘΟΓΩΝΙΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ: 2.40×2 ΜΕΤΡΑ

• Κορυφή βράχου-Σημείο εποπτείας-Στρατηγικό σημείο

Στο ψηλότερο σημείο (463μ.), που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό μέρος του βράχου, υπάρχουν  λείψανα κτισμάτων καλυμμένα από την βλάστηση. Από εδώ καταλαβαίνουμε την σημαίνουσα στρατηγική σημασία του εν λόγω οχυρού, ευρισκόμενο σε θέση με δυνατότητα εποπτείας σε όλο το Στρυμονικό κόλπο αλλά και την παράλια-πεδινή ζώνη της Ασπροβάλτας από την οποία διέρχονταν η Αρχαία Εγνατία οδός στο ύψος που βρίσκεται η σύγχρονη Εγνατία.  Επίσης υπήρχε οπτική επαφή με γειτονικά κάστρα της περιοχής, όπως με το κάστρο Λειβασδιάς ή Λιψάσδας (Στάγειρα), το Παλαιόκαστρο Σταυρού και την Χρυσούπολη** στις εκβολές του Στρυμόνα. Σήμερα στην κορυφή υπάρχει ένα ξύλινο κιόσκι.

ΨΗΛΟΤΕΡΟ ΣΗΜΕΙΟ-ΚΙΟΣΚΙ-ΘΕΑ ΣΤΡΥΜΟΝΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ



ΕΡΕΙΠΙΑ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ

ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ 

Δεν γνωρίζουμε κάτι για την ιστορία του συγκεκριμένου οχυρού και ούτε υπάρχει κάποιο σχετικό τοπωνύμιο με κάστρο. Σύμφωνα με την έρευνα των αρχαιολόγων Παπαθανασίου Ευάγγελου και Τσιάπαλη Μαρίζας, υπάρχει αναφορά το έτος 1083μ.Χ., όπου ο  Μέγας Δομέστικος της Δύσης Γρηγόριος Πακουριανός αφιερώνει στην μονή του, την μόνη Πετριτζονιτίσσης (Σημ. Μπάτσκοβου Βουλγαρίας) το χωρίον Πριλόγγιον ( ή Πριλόγκιον ή Πριλόγκους), <<κατά την Αρχοντείαν την λεγόμενη Στεφανιανά>>: <<...Εδόθη δε και το τοιούτον χωρίον το Πριλλόγιον μετά των παλαιών κάστρων αυτού και των υπ' αυτών αγριδίων και ξενοδοχείων και πάσης της περιοχής αυτού και αρχαίας διακρατήσεως μετά πάντων των δικαίων αυτού...>> Στην περιοχή του Πριλογγίου κατά το έγγραφο υπάρχουν τα <<παλαιά κάστρα>> δηλαδή Παληόκαστρα ( Παλαιόκαστρα που είχαν ανεγερθεί παλαιότερα της Μεσοβυζαντινής περιόδου), αγρίδια δηλαδή εγκαταστάσεις αγροτικής εκμετάλλευσης  πλησίον των κυρίως οικισμών και ξενοδοχεία/ πανδοχεία που συνιστούσαν και αυτά μέρος της δωρεάς. Σύμφωνα με τους ανωτέρω αρχαιολόγους, η θέση του Πριλογγίου θα μπορούσε να αναζητηθεί στην θέση της "παλαιάς Ασπροβάλτας" (δύο χλμ ΒΔ της Ασπροβάλτας, κοντά στο εξωκλήσι του Αγίου Σπυρίδωνος)***, δηλαδή κάτω από τον από τον βράχο του Αγίου Γεωργίου, ενώ μεταξύ των παλαιοκάστρων θα μπορούσε να συγκαταλεγεί το διατείχισμα του βράχου Αγίου Γεωργίου. Εντός του διατειχίσματος , θα τοποθετούνταν κατά την εμπόλεμη περίοδο ή σε καιρούς επιδρομών και θα ενέδρευε περιστασιακά αναλόγως των αναγκών στρατιωτική μονάδα, όπως μαρτυρεί και η παρουσία επιμήκους κτιρίου πίσω από το τείχος. Πρόκειται πιθανότατα περί ενός καταφυγίου (refugium) ενός κοινοτικού ερύματος, ίσως του Πριλογγίου, όπως συμβαίνει με το μεσοβυζαντινά διατειχίσματα σε αρχαία Στάγειρα, Πυργαδίκια και Νέο Μαρμαρά με την διαφορά πως αυτά έχουν την μορφή διατειχίσματος, που απομονώνει μικρές χερσονήσους. Φαίνεται ότι  ανήκε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο βυζαντινών οχυρωματικών έργων στην περιοχή των κλεισωρειών Ρεντίνης-Στεφανηνών. Σύμφωνα με τα ανωτέρω, το οχυρό είναι της Μεσοβυζαντινής περιόδου ή παλαιότερο (;). Πιθανόν να δημιουργήθηκε την χρονική περίοδο 6ου-7ου-8ου αι., σε μία εποχή που έγιναν επιδρομές και εγκαταστάσεις από Σλάβικα φύλα στον χώρο της Μακεδονίας και να έμεινε σε χρήση ανά περιόδους μέχρι και τα Υστεροβυζαντινά χρόνια. 

Ο ΕΠΙΒΛΗΤΙΚΟΣ ΒΡΑΧΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟ

Περιγραφή προσέγγισης 

Η προσέγγιση για το βράχο γίνεται μέσω  μονοπατιού που ξεκινάει από το πίσω μέρος του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου, μήκους περίπου 250 μέτρων με νοτιοανατολική κατεύθυνση, διάρκειας 5-10 λεπτών μέχρι το διατείχισμα και άλλα 5 λεπτά μέχρι την κορυφή με το κιόσκι. Η πεζοπορία είναι εύκολη. Για την πρόσβαση στο μοναστήρι, υπάρχει χωματόδρομος 8 χλμ που ξεκινάει λίγο έξω από την Ασπροβάλτα και υπάρχουν σχετικές πινακίδες προς το Μοναστήρι Αγίου Γεωργίου.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (16ος αι.)

ΧΑΡΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

* Επίσης ονομάζεται ''Καρούμπαλο'' από κατοίκους της περιοχής λόγω του σχήματός του. Εδαφικά ο βράχος αν και είναι κοντά στην Ασπροβάλτα, ανήκει στο χωριό Στεφανινά.

** Κάστρο Λειβασδιάς-Σταγείρων- περισσότερα στον σύνδεσμο:  https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=stagira

Κάστρο Χρυσούπολης-περισσότερα στον σύνδεσμο: https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=xrysopol

*** Η θέση αυτή αναφέρεται επίσης ως <<Παλαιόχωρα>> ή <<Ελαιώνες>> στην οποία έχουν βρεθεί πολύ καλής ποιότητας εφυαλωμένη κεραμική Μεσοβυζαντινής εποχής έως και την πρώιμη Οθωμανοκρατία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

•  ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΣΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΤΕΜΠΗ- Κεφάλαιο: <<Η Κλεισώρεια Ρεντίνης-Στεφανηνών: Ορισμός -Χαρακτηριστικά- Αμυντική οργάνωση μέσα στο χρόνο>> σελ. 31-41, Ευάγγελος Παπαθανασίου- Μαρίζα Τσιάπαλη, 2019.
• ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΒΟΛΒΗΣ-Κεφάλαιο: Μικρή συμβολή στην ιστορική τοπογραφία του <<Καπετανικίου των Στεφανιανών>>, σελ. 127, Ευάγγελος Αθ. Παπαθανασίου, 2019 στον σύνδεσμο: https://www.dimosvolvis.gr/%CE%B5%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7/%CE%BD%CE%AD%CE%B1/3608-%CF%84%CE%B5%CE%BA%CE%BC%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B4%CE%AE%CE%BC%CE%BF-%CE%B2%CF%8C%CE%BB%CE%B2%CE%B7%CF%82

Το ακριβές σημείο του οχυρού, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος