ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΚΑΛΥΒΙΩΝ ΛΙΜΕΝΑΡΙΩΝ ΘΑΣΟΥ (ΝΟΜΟΣ ΚΑΒΑΛΑΣ)
Το Παλαιόκαστρο Καλυβίων είναι ένα κάστρο που βρίσκεται 1300 μέτρα βόρεια από το χωριό Καλύβια της Δημοτικής κοινότητας Λιμεναρίων στην Θάσο. Πρόκειται για ένα μεσαιωνικό κάστρο σε ερειπιώδη κατάσταση, γνωστό στους ντόπιους ως Παλιόκαστρο, που ήταν χτισμένο στο πλάτωμα κορυφής λόφου και δέσποζε στην περιοχή της νότιας Θάσου. Το κάστρο βρίσκεται σε υψόμετρο 150 μέτρων και έχει μεγάλη ορατότητα στην ευρύτερη περιοχή. Η κεραμική που ανευρέθηκε στον χώρο ανήκει στην υστεοβυζαντινή περίοδο.
ΝΟΜΟΣ: ΚΑΒΑΛΑΣ
ΝΗΣΙ: ΘΑΣΟΣ
ΧΩΡΙΟ: ΚΑΛΥΒΙΑ
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ: ΛΙΜΕΝΑΡΙΑ
ΘΕΣΗ: ΜΕΛΙΣΣΑ Ή ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ
ΥΨΟΜΕΤΡΟ: 150 ΜΕΤΡΑ
ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ: ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟ (;)
ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΤΡΟΥ
Το κάστρο Καλυβίων βρίσκεται στην θέση Μέλισσα ή Παλαιόκαστρο. Είναι χτισμένο σε πλάτωμα λόφου και έχει επικλινείς πλαγιές σε όλες τις μεριές. Βόρεια του λόφου υπάρχει χείμαρρος με ονομασία Μαριών Λάκκος. Στην ανατολική ρίζα του λόφου υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου που έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια παλιότερης βυζαντινής εκκλησίας. Το κάστρο ελέγχει οπτικά μεγάλο τμήμα της νότιας Θάσου και η ορατότητα φθάνει μέχρι και τον ορεινό όγκο του Άθω (Άγιο Όρος).
Το κάστρο σήμερα είναι σε ερειπιώδη κατάσταση. Το τείχος είναι κατεστραμμένο και δημιουργεί μια συνεχή σωρολιθιά συνολικής περιμέτρου 170 μέτρων. Η δόμηση αποτελείται από λίθους διαφορετικών μεγεθών με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους. Στην βορειοδυτική γωνία φαίνονται δυσδιάκριτα υπολείμματα κυκλικού πύργου και στην βορειοανατολική γωνία ο υπερυψωμένος όγκος λίθων δείχνει ένδειξη πύργου.
 |
| ΕΡΕΙΠΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ |
 |
| ΕΡΕΙΠΙΑ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ |
 | ||
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ (Καταλήγει στην βορειοανατολική γωνία που έχει ένα μικρό τσιμεντένιο κολωνάκι. Σε αυτή την γωνία πιθανόν υπήρχε πύργος όπως στην βορειοδυτική γωνία).
|
Στο χώρο, αυτό που ξεχωρίζει είναι μία υπόγεια δεξαμενή νερού (κιστέρνα) με διαστάσεις 7×4 που είχε ισχυρό υδραυλικό κονίαμα για την συγκράτηση του νερού. Το βάθος της σήμερα φθάνει μέχρι δυόμιση μέτρα. Στην πραγματικότητα ήταν αρκετά μεγαλύτερο, αφού μέσα έχει γεμίσει με πέτρες και κλαδιά.
 |
| ΔΕΞΑΜΕΝΗ (7×4) |
 |
| ΔΕΞΑΜΕΝΗ (ΚΑΤΟΨΗ) |
Επίσης σώζονται ερείπια από δύο πύλες. Η νοτιοανατολική και η βόρεια. Η νοτιοανατολική πύλη φαίνεται ότι ήταν επιμελημένη κατασκευή με περαιτέρω οχύρωση δεξιά και αριστερά. Το άνοιγμα της ήταν δύο μέτρα και μέγιστο σωζόμενο ύψος 1.30μ. Το πάχος του τείχους ήταν 1.10μ. Παρατηρήθηκαν εγκοπές και στις δύο πλευρές της πύλης, στις οποίες πιθανόν έμπαινε η θύρα. Λαξευτά τμήματα μαρμάρων (εγχάρακτα και μη) ενίσχυαν την οχύρωση της πύλης. Το μάρμαρο είναι υλικό που υπάρχει σε αφθονία στο νησί.
 | ||
ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΥΛΗ (Άνοιγμα δύο μέτρων).
|
 |
| ΜΑΡΜΑΡΙΝΟ ΕΓΧΑΡΑΚΤΟ ΤΜΗΜΑ ΣΤΗΝ Ν.Α. ΠΥΛΗ |
 |
| ΤΜΗΜΑΤΑ ΣΠΑΣΜΕΝΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΣΤΗΝ Ν.Α ΠΥΛΗ Από την βόρεια πύλη σώζονται λιγοστά θεμέλια. |
 |
| ΕΡΕΙΠΙΑ ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΥΛΗΣ |
 |
| ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΡΟΥ |
 |
| ΛΙΘΟΣΩΡΟΙ ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ-ΕΡΕΙΠΙΑ ΟΙΚΙΩΝ (;) |
 |
| Η οπτική στο κάμπο των Λιμεναρίων και στην θάλασσα από το κάστρο. |
 |
| Ο ΛΟΦΟΣ ΑΠΟ ΝΟΤΙΑ |
 |
| Ο λόφος του κάστρου από βόρεια. |
ΙΣΤΟΡΙΑ
Άγνωστη η ιστορία του Παλιόκαστρου Καλυβίων. Στην ανατολική ρίζα του λόφου έχει τοποθετηθεί μια ταμπέλα από τον πολιτιστικό σύλλογο Λιμεναρίων "Το Κάστρο", την οποία άμα την σκανάρεις παρέχει πληροφορίες για το κάστρο.
Συγκεκριμένα αναφέρεται:
<<Ο οικισμός στη θέση Παλαιόκαστρο ή Μέλισσα εντοπίστηκε από τη 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας και τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή στα πλαίσια προγράμματος για τη διαμόρφωση του αρχαιολογικού χάρτη της Θάσου.
Αποτελεί σημαντική ανακάλυψη γιατί συμπληρώνει κενά της ιστορίας του νησιού κατά τη Βυζαντινή περίοδο, ιδιαίτερα για το νότιο τμήμα του. Ο οικισμός είναι χτισμένος στην κορυφή ενός λόφου και προσφέρει άπλετη θέα στην πεδιάδα των Λιμεναρίων καθώς και στην κοιλάδα των Μαριών, γεγονός μεγάλης σημασίας για την ασφάλεια των κατοίκων.
Περιβάλλεται από οχυρωματικό περίβολο ενώ εντοπίστηκαν και τα θεμέλια ενός κυκλικού πύργου. Στο εσωτερικό του περιβόλου βρέθηκαν θεμέλια οικιών μικρών διαστάσεων καθώς και δεξαμενή νερού επιχρισμένη εσωτερικά με ισχυρό υδραυλικό κονίαμα. Η κεραμική βοήθησε στη χρονολόγηση του οικισμού πιθανόν στα υστεροβυζαντινά χρόνια (1204-1453 μΧ), εποχή που σημειώνεται προσπάθεια αναδιοργάνωσης του νησιού και ενίσχυσης της Βυζαντινής παρουσίας.>>
Συνεπώς βλέπουμε ότι η Αρχαιολογία αποκαλεί οικισμό το Παλιόκαστρο, συνεπώς πρόκειται για κάποιον άγνωστο οχυρωμένο οικισμό. Πρέπει να αναφέρουμε ότι όταν επισκέφθηκε την Θάσο ο Κυριάκος της Αγκόνας στα 1444-45 αναφέρει ως οικισμούς: το Κάστρο ως Neokastrum, τον Λιμένα, την Καλλιράχη (Calliarachium), την Παναγία (Anastasium), την Ποταμιά (Potamium) και τα Κοινυρα (Chinarium). Οι τρεις πρώτοι οικισμοί ήταν οχυρωμένοι. Δεν αναφέρεται κάπου κάτι σχετικό με το Παλιόκαστρο ή ο οικισμός των Καλυβίων (Μέση). Ούτε στις μετέπειτα πηγές των επόμενων χρόνων κάτι σχετικό ούτε και στις πηγές των εγγράφων της περιόδου 13ου-15ου αιώνα από τις Μονές του Αγίου Όρους που είχαν μετόχια στην Θάσο. Πιθανότατα το Παλιόκαστρο να είχε εγκαταλειφθεί αρκετά νωρίτερα πριν παραδοθεί το νησί στους Τούρκους (1455) αφού οι κάτοικοί της Θάσου, την ταραγμένη εποχή των Σταυροφοριών, απομακρύνθηκαν από τα παράλια και αποτραβήχτηκαν σε ορεινότερες και δύσβατες περιοχές στην ενδοχώρα του νησιού, μακρυά από την θάλασσα για να προστατευτούν από τις πειρατικές επιδρομές. Άλλωστε υπάρχει και προφορική παράδοση ότι οι κάτοικοι των Καλυβίων ή Μέσης εγκαταλείψανε το χωριό τους περίπου το 1204 και δημιούργησαν μαζί με κατοίκους άλλων οικισμών τον οχυρωμένο οικισμό του σημερινού Κάστρου στο κέντρο του νησιού, το οποίο λεγόταν Νεόκαστρο {Σχ.1} στις υστεροβυζαντινές πηγές.
Συνοψίζοντας, το Παλιόκαστρο αποτελεί κάποιο άγνωστο φρούριο ή οχυρωμένο οικισμό υστεροβυζαντινής περιόδου (ή και παλαιότερο) που χρήζει περαιτέρω αρχαιολογικής έρευνας και μελέτης των πηγών.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ
Η προσέγγιση γίνεται από τα Καλύβια ή την Σκάλα Μαριών. Από το βορειοανατολική μεριά των Καλυβίων ξεκινάει χωματόδρομος βάτος με βόρεια κατεύθυνση, τον οποίον ακολουθούμε και μετά από 1.5 χιλιόμετρο συναντάμε στα δεξιά μας το εξωκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου. Εδώ αφήνουμε το όχημα. Αριστερά του δρόμου υπάρχει μια καφέ ταμπέλα που αναγράφει "Μέλισσα" τοποθετημένη από τον Πολιτιστικό σύλλογο Λιμεναρίων. Δίπλα από την ταμπέλα ξεκινάει μονοπάτι ανηφορικό που μετά από πεζοπορία 15 λεπτών μας οδηγεί στο πλάτωμα της κορυφής όπου και το κάστρο.
 |
| ΤΑΜΠΕΛΑ |
Το ακριβές σημείο του κάστρου, φαίνεται τέρμα κάτω σε χάρτη Google κάνοντας κλικ στο σημείο που αναγράφει: Τόπος.
 |
| Εκκλησία Αγίου Ελευθερίου στην ανατολική ρίζα του λόφου. |
 |
| ΧΑΡΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ |
ΣΧΟΛΙΑ
{Σχ.1} Σχετικά με το Νεόκαστρο στο Κάστρο Θάσου, βλέπε περισσότερα στον σύνδεσμο: http://amfitreidhs.blogspot.com/2023/08/blog-post.html?m=1
ΒΙΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΣΤΡΟΥ (2015), Αυγουστίδης Γεώργιος, σελίδες: 12-15.
- ΑΤΛΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ-ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ, Ν. Γκιολές-Γ. Πάλλης (επιμ.), Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Αθήνα 2014, σελίδες 315.
- Διδακτορική διατριβή: Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου-Ιστορική, κοινωνική και κατασκευαστική προσέγγιση, Σαπφώ Παν. Αγγελούδη Ζαρκάδα (Καβάλα 2011), σελίδα 53.
- ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ: Πολιτιστικός σύλλογος Λιμεναρίων "Το Κάστρο", στον σύνδεσμο: https://politistikostokastro.gr/o-topos-mas/melissa/
- Διαδικτυακό άρθρο της Ιστοσελίδας: "Thassos Island.GR "με τίτλο "Εξωκκλήσια της Θάσου", Εξωκκλήσια των Λιμεναρίων: (2) Αγίου Ελευθερίου: στον σύνδεσμο: https://www.thassos-island.gr/el/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/item/527-%CE%B5%CE%BE%CF%89%CE%BA%CE%BA%CE%BB%CE%AE%CF%83%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B8%CE%AC%CF%83%CE%BF%CF%85.html
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου